"O’zbek yosh shoirlari" to’plamidagi "Uyqu she’ri"ning tahlili

1. 3. She’rda ishlatilgan hozirda eskirgan yo qo’llanish doirasi cheklangan so’z va so’z birikmalariga izohlar:
1.Ichinda-ichida
2.Alas-
3.Yastangan -yasangan
4.oʻksuk-


She’rning kontekstual tahlili:
shoir biografiyasi:

Cho’lpon 1898-yili Andijonning Qoraterak mahallasida dunyoga keladi. U dastlab madrasada o’qiydi, keyinchalik rus-tuzem maktabida tahsil oladi. Mutolaa yo’li bilan turk, nemis, ingliz tillarini o’rganadi. Cho’lpon dunyoqarashi va ijodining shaklanishiga XX asr boshlaridagi jadidchilik harakati katta ta’sir o’tkazadi. U publisist sifatida ham barakali ijod qilgan. Bu borada , ayniqsa, uning “adabiyot nadur”, “Muhtaram yozuvchilarga” kabi maqolalari adabiyotning maqsad va vazifalarini anglashda muhim rol o’ynaydi. U oktabr to’ntalishidan keyingi voqealarni qalamga oldi. “Yo’lda bir kecha”, “Sharq poyezi keldi”, “Yo’l esdaligi” kabi o’nlab ocherk va publitsist maqolalarida chor mustamlakachilari va ularning aziyatlarini tasvirlagan.

Tarixiy ma’lumotlarga qaraganda Cho’lpon 1920-1923-yillarda Buxoroda xizmat qilgan. Bu vaqtlarda Fitrat hukumat tarkibida ishlab turgan edi. 1920-1922-yillarda Cho’lpon bir muddat chiqib turgan “Buxoro axbori” gazetasida mas’ul muharrir bo’lgan. Shoirning 20-yillar o’rtalarigacha bo’lgan ijodida ochiq-oshkoralik bo’rtib ko’zga tashlanib turadi. Cho’lponning “O’zbek yosh shoirlari” to’plami 1922-yil chop etilgan.
b) davr ijtimoiy-tarixiy sharoiti:
20-yillar tariximizga o’ta murakkab va ziddiyatli, turli ijtimoiy guruh va kuchlar siyosiy qarama-qarshiligi avj olgan, Turkistonda Markazning imperiyacha munosabatlar mustahkamlanayotgan, o`lkadagi ochlik, iqtisodiy tanglik, vayronaga aylangan sanoat, transport, qishloq xo’jaligini tiklash, ya'ni sho’rolarning "tinch sotsialistik qurilish" yo`liga o`tish davri bo`lib kiradi. Ushbu davrdagi eng dolzarb masalalardan biri bu- hokimiyat masalasi edi. Milliy muxolif kuchlar esa hokimiyat masalasini birinchi navbatda xalqning o’z taqdirini o’zi belgilashda ko`rishar edi. Sanoat va qishloq xo’jaligining inqirozi, ochlik, inqilobcha zo`ravonlikning kuchayishi mahalliy xalq milliy manfaatlarining ochiqdan ochiq inkor etilishi Turkistondagi turli ijtimoiy qatlamlar orasida sovet hokimiyatiga nisbatan ishonchsizlik va norozilikni keltirib chiqarmoqda edi. Aholining aksariyati sovet hokimiyatini qizil armiyachilarning quroli yordamida zo`rlik bilan olib kirilgan hokimiyat sifatida tan olmas, ular tashkil etayotgan sovetlar va ularning ijroiya qcf mitalari tub aholi orasida obro`ga ega emasligi sovet tuzilmalariga qarshi chiqishlarni keltirib chiqarmoqda edi.