O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘quv- uslubiy majmua


«Miqdor son» LMTsi va uning LMGlari



Download 1,5 Mb.
bet43/184
Sana24.08.2021
Hajmi1,5 Mb.
#154722
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   184
Bog'liq
O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘q

«Miqdor son» LMTsi va uning LMGlari. Miqdor son predmetni sanash, donalash, taqsimlab yoki taxminlab ko‘rsatish uchun ishlatiladi. Uning quyidagi LMGlari ajratiladi: «sanoq son» LMG, «dona son» LMG, «chama son» LMG, «jamlovchi son» LMG, «taqsim son» LMG.

«Sanoq son» LMG. Sanoq son predmetni sanash, donalab ko‘rsatish uchun ishlatiladi: Xatni o‘qiyotganimda, kampir ikki qo‘lini tizzasiga tirab, jimgina quloq solib o‘tirdi. (S.Ahm.) Uch do‘st yarim tunga qadar suhbatlashib o‘tirishdi.(Yo.SHuk.)

Sanoq son morfologik ko‘rsatkichga ega emas.

Sanoq son ot bilan sintaktik munosabatga kirishganda mustaqil va nomustaqil sintaktik mavqeda bo‘la oladi. Mustaqil mavqeda aniqlanmishdan ayricha so‘roqqa javob bo‘lib, alohida bo‘lak maqomiga ega bo‘ladi: Besh (aniql.) kishi (ega) so‘zladi (kesim). Nomustaqil mavqeda tarkibiy qism sifatida yuzaga chiqadi: Besh kishi (ega) kelishdi (kesim).

Sanoq son qo‘shma sifat hosil qilishi mumkin: besh yashar bola, uch chaqirimli yo‘l.

Sanoq son sirasida bir so‘zi qo‘llanish va vazifasi jihatidan qator o‘ziga xoslikka ega.


  1. «Miqdor» ma’nosi: Yana bir gapni ayting. (S.Nur.)

  2. «Noaniqlik» ma’nosi: Bir o‘zbek yigiti so‘zlay boshladi. (Oyb.)

  3. «Harakat belgisi» ma’nosi: Mashina bir lapanglab, ilgariladi. (S.Ahm.)

  4. «Mo‘ljal» ma’nosi: Ertaga bir dam oling.

  5. «Bir xil» ma’nosi: Tiling bilan ko‘nglingni bir tut.

  6. «Kuchaytirish» ma’nosi: Yomg‘ir bir yog‘di.

  7. «Navbatma-navbat» ma’nosi: Bola bir bizga qaraydi, bir otasiga qaraydi.

  8. «O‘xshashlik» ma’nosi: U mening birim.

  9. JK da «birgalik» ma’noli ravishga o‘tadi: birga ishlamoq.

  10. CHK da «to‘satdan» ma’noli ravishga o‘tadi: birdan qichqirib yubordi.

  11. [-day] shakli bilan ravish bo‘lib keladi: birday.

  12. [-ov] affiksini olib «gumon» ma’noli olmosh: Birov keldi.

  13. [-or/-on] affiksini olib keladi: birorta, bironta.

  14. [-gina] yuklamasi bilan «chegaralash» ma’nosi: birgina.

  15. Fonetik o‘zgargan [ham] yuklamasi bilan «kuchaytirish» ma’nosi: biram.

  16. [-oq] elementi bilan bog‘lovchi vazifasida: biroq.

SHuningdek, [bir] so‘zi [rov], [pas], [nafas], [zum], [payt], [yil], [vaqt], [oy], [kun] ([birrov], [bir pas], [bir nafas]), [necha], [muncha], [sidirg‘a], [oz], [muncha], [qadar] ([bir necha], [bir oz], [bir muncha]), [nima], [narsa] ((bir nima), (bir narsa)), [qator], [talay] ((bir qator), (bir talay)), [xil] (bir xil), [ba’zi], [har], ((ba’zi bir), (har bir)) so‘zi bilan birga kela oladi.

Bir so‘zi takrorlanib kela oladi: (bir-bir) («tartib bilan» ma’nosida), [birma-bir] («batafsil» ma’nosida), [birdan-bir] («yagona» ma’nosida), (bir-biridan) («o‘zaro» ma’nosida), (bir-biriga) («biri ikkinchisiga» ma’nosida).

O‘zbek tilida [bir] so‘zi [ilk], [yakka], [yolg‘iz], [yagona] so‘zi bilan ma’nodoshlik kasb etadi.




Download 1,5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish