O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘quv- uslubiy majmua

«Tartib son» LMGsi. Tartib son predmetning aniq tartibini, ketma-ketlikdagi o‘rnini bildirish, shuningdek, boshqasidan farqini ko‘rsatish uchun ishlatiladi.

Tartib son sanoq songa [-(i)nchi] affiksining qo‘shilishidan hosil bo‘ladi.

[-(i)nchi] affiksi o‘rnida ba’zan [-lamchi] shakli ham ishlatiladi. Masalan: Birlamchi, g‘alamis odamlarning gapiga quloq solmanglar, ikkilamchi, o‘zlaring bilasizlar, mardikorlikka ketganlar ko‘pi bilan olti-etti oylarda qaytishadi...(A.Qah.)

Tartib son fe’l bilan bog‘langanda miqdorni ham anglatadi: Bu gapni birinchi eshitishim. (S.Ahm.)

Tartib sonlar oy kunining tartibini bildirganda vaqt ifodalovchi otlardan oldin keladi: ikkinchi aprelь, yigirma uchinchi aprelь, o‘n sakkizinchi mart, yigirmanchi noyabrь kabi. Bu rus tilining ta’siri, albatta. Sof o‘zbekcha oy kuni hisobi aprelning ikkinchi kuni, noyabrning yigirmanchi kuni tarzida bo‘ladi.

Tartib sonning otlashgan va otlashmagan holatini farqlash lozim. Odamlarning birinchisi, o‘quvchilarning beshinchisi birikuvida sondagi egalik qo‘shimchasidan oldin tushirilgan otni qo‘yib bo‘lmaydi. Demak, bu son otlashmagan. Birinchi kitobni sen olasan, ikkinchisini men gapida ikkinchi tartib soni otlashgan.