O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘quv- uslubiy majmua

«Dona son» LMG. Dona son [-ta] qo‘shimchasi va [dona], [nafar], [bosh] kabi hisob so‘zi bilan hosil qilinadi. [-ta] qo‘shimchali dona son predmetning miqdorini donalab ko‘rsatish uchun ishlatiladi: Bitta bargni uzib Zokir otaga uzatdi. (A.Qah.)

Bu affiks har qanday son o‘zagiga qo‘shilib kela oladi: (to‘qqizta), (o‘n to‘rtta), (uch yuzta), (etti yuzta). Undan keyin ko‘plik shakli qo‘shilmaydi.

Egalik affiksining dona son qo‘shilishidagi o‘ziga xoslik shundaki, bunda III shaxs birlik ((bittasi), (oltmish oltitasi)) va boshqa shaxsning ko‘plik (sizning beshtangiz, bizning o‘ntamiz) shakli faol.

Dona son fe’l oldida kelganda tarz ma’nosini ifodalab, gapda hol bo‘lib keladi: Men bitta gapiraman. Yuklama olib «chegaralab, ayirib, donalab, kamaytirib ko‘rsatish» ma’nosini ham ifodalaydi: (to‘rttagina), (uchtagina).

Dona son ko‘rsatkichi [nafar], [bosh], [jon], [dona] so‘zi bilan ma’nodoshlik munosabatida bo‘ladi: bitta – bir dona, o‘nta – o‘n nafar, beshta – besh jon kabi.

«CHama son» LMG. CHama son [-tacha], [-lab], [-larcha] qo‘shimchaci, sonning juft shakli, [taxminan], [qariyb], [taqriban], [chamasi], [yaqin], [kamida], [ortiq]/mo‘l(roq) kabi ravish va boshqa turkum so‘zi orqali hosil qilinadi: o‘nta ishchi, millionlab yurtdoshlar, o‘nlarcha mashina, soat o‘n birlar, uch-to‘rt kun, taxminan o‘nta, yuzga yaqin, kamida besh mingta, sakson besh mingdan ortiqroq.

Hisob so‘zi bilan kelgan son [-cha] qo‘shimchasi bilan chama ma’nosini beradi: uch yilcha burun, besh kilometrcha.