O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘quv- uslubiy majmua

Sonning grammatik xususiyati. Son morfologik va sintaktik xususiyatining o‘ziga xosligi bilan boshqa turkumlardan ajralib turadi.

1. 
   Sonda o‘ziga xos morfologik ifodasiga ega bo‘lgan quyidagi grammatik xususiyat mavjud:
   

- sanoq songa [-(i)nchi] affiksining qo‘shilishidan predmetning tartibiga ko‘ra munosabatini ifodalovchi grammatik ma’no hosil bo‘ladi: birinchi, o‘ninchi.

- sanoq songa [-ov], [-ala] affiksining qo‘shilishidan predmetning guruhini, to‘dasini ifodalovchi grammatik ma’no hosil bo‘ladi: (ikkovi), (uchalasi).

- sanoq songa [-ta+cha], [-lab] affiksining qo‘shilishidan predmetning taxminiy hisobini ifodalovchi grammatik ma’no hosil bo‘ladi: (o‘ntacha), (yuzlab).

- sanoq songa [-ta+dan] affiksining qo‘shilishidan predmetning taqsimini ifodalovchi grammatik ma’no hosil bo‘ladi: (ikkitadan), (o‘ntadan).

2. Hisob so‘zi ([juft], [gramm], [dona], [metr]) bilan qo‘llanilishi uning o‘ziga xosligini belgilovchi muhim belgidan biri.

3. Sintaktik kategoriya cheklangan voqelanishga ega.

4. Sonlar yasalish xususiyatiga ega emas. Biroq sondan boshqa so‘z turkumi yasaladi: [birlashmoq], [ikkilanmoq] (fe’l), [beshlik] (ot) kabi.

Son quyidagi sintaktik xususiyatga ega.

5. 
   Son otdan oldin kelib, asosan, aniqlovchi vazifasini bajaradi.
   
6. 
   Sonlar cheklangan darajada bo‘lsa-da, gapning barcha bo‘lagi vazifasida kela oladi.
   
7. 
   Son ot oldida aniqlovchi vazifasida kelganda, u bilan birga ajralmas birikmani vujudga keltiradi: ikki talaba kelmadi birikuvida ikki talaba ajralmas birikma bo‘lib, bitta bo‘lak, ikki so‘zi esa bo‘lakning bo‘lagi vazifasida kelgan.
   
8. 
   Son va sifatni aniqlovchi sifatida qo‘llashga to‘g‘ri kelganda avval son, keyin sifat joylashadi: uchta a’lochi talaba, beshta ilg‘or terimchi.