O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘quv- uslubiy majmua

3-Modul. Hozirgi o‘zbek tili morfologiyasi
3.	Derivatsiya. So‘z yasash (derivatsion) qolipi haqida. Motivatsiya.		O‘zbek tili derivatsiyasi va so‘z yasalishi. So‘z yasash qolipi. So‘z yasash qolipi UMIS, yasama so‘z AHVO sifatida. So‘z yasash qolipining turlari: unumli va unumsiz, mahsuldor va kammahsul qoliplar. Yasama so‘zlarning xususiyatlari, tiplari va turlari. Yasama so‘z nutqiy, yasalgan so‘z lisoniy hodisa ekanligi. Yasama so‘z taraqqiyotida ixtisoslashish, soddalashish, tublashish hodisalari. So‘z turkumlarida yasalish va yasama so‘zlarning leksemalashishi. So‘z turkumlarining ko‘chishi. So‘z turkumlarida transpozitsiya, konversiya va polifunksionallik. Tarixiy va sinxron derivatsiya. So‘z yasash (derivatsion) qolipi haqida. Motivatsiya.	2
4.	Grammatikaning tarkibiy qismlari. grammatik shakl. grammatik ma’no. grammatik kategoriya.		Grammatikaning tarkibiy qismlari. Morfologiya, grammatik shakllangan so‘z uning birligi sifatida. O‘zbek tilida leksemani grammatik shakllantiruvchi vosita va uning turlari. Grammatik ma’no, uning turlari: morfologik va sintaktik ma’no, umumiy, oraliq va xususiy grammatik ma’no, kategorial, yondosh va hamroh ma’no, ularning xususiyatlari va turlari. Grammatika va milliylik. Grammatik shakl va grammatik ma’no. Grammatik kategoriya.	2
5.	UGM,XGM, OGM tushun chalari, ular ning mohiya ti. Gramma tik ma’no ifo dalash usullari.		UGM, XGM, OGM tushunchalari, ularning mohiyati. Grammatik ma’no ifodalash usullari. Grammatik shakl va uning turi.	2
6.	MK (morfologik kategoriya) lar tasnifi. Tasniflovchi kategoriyalarAloqa-muno sabat katego riyalari. Kesimlik kategoriyasi.		O‘zbek tili grammatik (morfologik) kategoriyalari va ularning turlari: lug‘aviy shakl hosil qiluvchi kategoriyalar, lug‘aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi kategoriyalar, sintaktik shakl hosil qiluvchi kategoriyalar. Grammatik shakl lisoniy imkoniyatlarining nutqiy voqelanishi, unga ta’sir qiluvchi lisoniy (leksik, sintaktik) va nolisoniy (nutqiy vaziyat, sharoit, shaxsiy sifatlar va b.) omillar hamkorligi. Morfologik kategoriya tushunchasi haqida ma’lumot. Tasniflovchi kategoriyalar shakllari. Aloqa-munosabat kategoriyalari.	2
7.	Vazifaviy kategoriyalar Egalik, keli shik kategori yalari. Sub yektiv baho shakllari.		Egalik kategoriyasi Kelishik kategoriyasi Vazifaviy kategoriyalar. Subyektiv baho shakllari.	2
8.	So‘z turkum lari – eng yirik gram matik katego riya sifatida. So‘z turkum larini ajra tish tamo yillari. So‘z turkumi to‘dalari va tizimi.		O‘zbek tilida so‘z turkumlari. So‘zlarni turkumlash tamoyillari, tasnif asoslari. Mustaqil so‘z turkumlari, ularning o‘rganilish tarixiga sharh. Mustaqil so‘z turkumlarining xususiyatlari, tiplari: o‘zgaruvchi va o‘zgarmas turkumlar, g‘ayrioddiy ma’noli turkumlar (olmosh, taqlid). Mustaqil so‘z turkumlari tartibi. So‘z turkumlarini ajratish tamoyillari. So‘zlarning semantik tasnifi. So‘zlarning morfologik tasnifi. Leksemalarning sintaktik tasnifi	2
9.	Fe’l. Umu miy xususi yatlari. Uning UGM si. LGM va LMG lari. Lug‘aviy shakllari. LMG lar ning marka ziy leksema lari. Fe’l derivatsiyasi		Fe’l va uning UGMsi. Fe’lning (LMG) lug‘aviy mazmuniy guruhlari. Fe’lda so‘zshaklning turlari. Fe’l derivatsiyasi. Fe’l. Umumiy xususiyatlari. Uning UGMsi. LGM va LMGlari. Lug‘aviy shakllari. LMGlarning markaziy leksemalari. Fe’l turlari: sof fe’llar va vazifaviy ko‘rinishlari. Sifatdosh, ravishdosh, harakat nomlari va kesimlik shakllari.	2