O’zbek tilidan ma’ruzalar to’plami 1- qism

TASVIRIY IFODA (PRAFRAZA)
! Biror narsa va hodisani boshqa bir narsa va hodisaga o’xshatish orqali tasvirlab ifodalashga tasviriy ifoda deyiladi. T. I lar narsa va hodisalarni ikkinchi nomi hisoblanadi. Tasviriy ifodaga har doim bitta so’z sifatida qaralishi lozim.

Rasssomlar-Mo’yqalam sohibi	A. Navoiy-G’azal mulkining sultoni
Shifokorlar-Salomatlik posboni	Konsitutsiya- hayotimiz qomusi
Bokschi- charm qo’lqob sohibi	Telvizor-Zangori ekran
Paxta-Oq oltin	Bug’doy –oltin boshoq
Chigit – Baraka urug’i	Neft, ko’mir- Qora oltin
Shaxmot-aql gimnastikasi	Archa – O’rmon malikasi
- Kumush tola	- Samo lochinlari
- Kumush chayshab	- Dehqon qanoti
- Yaylov bohodiri	- Zangori olov
Qush-	Makkajo’xori-
OITS-	A. Sanayev-
T. Qodirov-	Namangan-
Toshkent-	Qiziqchilar -
Pomir-	Yozuvchilar-

! Tasviriy ifoda omonimligi:

Aql charxi- shaxmat, matematika Qora oltin- neft, ko’mir Asr vabosi- Oits, giyohvandlik
! Tasviriy ifoda sinonimligi:
So’z mulkining sultoni, G’azal mulkining sultoni, turkey tilining asoschisi= A. Navoiy
Fasllar kelinchagi, Uyg’onish fasli = Bahor

BARQAROR BIRIKMALAR
Nutqiy jarayonda fikrimizni bayon qilish uchun so‘zlar yordami­dagina emas, balki bir necha so‘zlarning barqaror bog‘lanishidan hosil bo‘lgan birikmalardan ham foydalanamiz.
Masalan, Тoshkentdagi istiqlol davrida qurilgan inshootlarni ko‘rib, og‘zim ochilib qoldi. Bu gapda og‘zim ochilib qoldi birikmasi so‘zlovchi tomonidan nutqqa tayyor holda olib kirilgan.
Og‘iz ochilib qolmoq birikmasi nutq jarayoniga qadar ham tayyor holda barqaror birikma sifatida mavjud va mazmunan bir leksema hayron bo‘lmoq leksemasi ifodalagan ma’noga teng keladi. Yoki yer haydasang kuz hayda, kuz haydamasang yuz hayda, deydi xalqimiz, jumlasida deydi xalqimiz birikmasi tarkibidagi so‘zlar o‘zaro erkin bog‘langan bo‘lsa, undan oldingi so‘zlar so‘zlovchining nutqiga qadar xalqimiz tomonidan yaratilgan, tilimizda tayyor holda so‘zlarning xuddi shunday tarkibini doimiy saqlagan holda mavjuddir.

Ikki va undan ortiq so‘zlarning o‘zaro barqaror muno­sabatidan tashkil topgan, nutq jarayoniga tayyor holda olib kiriluvchi, til egalari xotirasida imkoniyat sifatida mavjud bo‘lgan til birliklari barqaror birikmalar deyiladi.
Barqaror birikmalarning eng xarakterli belgilari quyidagilar:
1. Nutq jarayoniga qadar tilda mavjudlik: nutqqa tayyor holda olib kirishlik.