O‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti “Himoyaga tavsiya etilsin”

O‘z ma’no Ko‘chma ma’no
Osmon uzoq, yer qattiq. Qattiq ovoz. 
Uy supurilgan, toza. Qalbi pok, toza. 
 
488-mashq. “Ustun” metodi
. Gul, shirin, issiq so‘zlarining har biriga 
ikkitadan gap tuzing. 1-gapda o‘z ma’nosida, 2-gapda ko‘chma ma’noda kelsin. 
O‘z ma’no Ko‘chma ma’no

---

54 
489-mashq.
Gaplarni ko‘chiring. Nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi zarur 
so‘zlarni qo‘ying. Ma’nosini izohlang va ma’no ko‘chish turlariga ko‘ra 
guruhlrga ajrating. 
1.Yo‘ldoshboy soy ... pastga tomon qiyalab yurdi. 
2. Farzandlari yo‘q, haligacha ... zor ular. 
3. Eshitgan ... nima deydi. 
4.Ishning ... bilishini qarang-a. 
(Tirnoqqa, yoqasidan, quloq, ko‘zini) 
Metafora: ___________________________________________________ 
Metonimiya: ________________________________________________ 
SARDORLAR BELLASHUVI 
Bellashuv “Qizil-yashil” metodi orqali amalgam oshiriladi. Bunda 
sardorlarga 5 tadan to‘g‘ri va noto‘g‘ri ma’lumotlar o‘qiladi. Ulardan esa to‘g‘ri 
ma’lumot uchun “Yashil” kartochkani, noto‘g‘ri ma’lumot uchun esa “Qizil” 
kartochkani ko‘tarishlari talab etiladi. 
“Bilimdonlar” jamoasi sardori uchun “Qizil-yashil” savollar: 
1.Nutq jarayonida ikki va undan ortiq ma’noda qo‘llaniluvchi so‘zlarga 
ko‘p ma’noli so‘zlar yoki polisemiya deyiladi. 
2. Ko‘p ma’noli so‘zlarning ma’nosini bilish va undan nutq jarayonida 
o‘rinli foydalanish nutqning ta’sirchan, ifodali bo‘lishiga yordam beradi. 
3.Metafora yunoncha-qayta nomlash degani. 
4. Nutqimizda eng keng tarqalgan ma’no ko‘chish usuli metonimiyadir. 
5. Yangi so‘zlar (neologizmlar) ham davrlar o‘tishi bilan qo‘shimcha 
ma’nolarni anglatadi. 
“Zukkolar” jamoasi sardori uchun “Qizil-yashil” savollar: 
1.Ma’no ko‘chishining nima asosda ro‘yobga chiqishiga ko‘ra metafora, 
metonimiya, sinekdoxa, vazifadoshlik singari turlari mavjud. 

---

55 
2. Metafora yunoncha “metaphora”- “ko‘chirish” degan ma’noni bildiradi. 
3. Ikki predmet o‘rtasidagi shakliy o‘xshashlik. Masalan, 
odam qulog‘i
va 
qozon qulog‘i
. 
4. Nutqimizda eng keng tarqalgan ma’no ko‘chish usuli metaforadir. 
5. Ikki predmet qayerda joylashishi bo‘yicha o‘xshashlik. Masalan, 
itning 
dumi
, 
samolyot dumi
va boshqalar. 
Dars 
tugallanishidan 
oldin 
bilimlarni 
umumlashtiruvchi 
hamda 
yakunlovchi test olinadi: 
2. Nutq jarayonida ikki va undan ortiq ma’noda qo‘llaniluvchi so‘zlarga 
nima deyiladi? 
A) bir ma’noli so‘z 
B) ko‘p ma’noli so‘z 
C) so‘zning o‘z ma’nosi 
D) so‘zning ko‘chma ma’nosi 
3. Nutqimizda eng keng tarqalgan ma’no ko‘chish usuli… 
A) metafora 
B) metonimiya 
C) sinekdoxa 
D) vazifadoshlik 
4.So‘zlarning nutq jarayoniga bog‘liq bo‘lmagan atash ma‘nosi qanday 
ma’no sanaladi? 
A) o‘z ma’no 
B) ko‘chma ma’no 
C) ko‘p ma’no 

---

56 
D) bir ma’no 
5…. -
 
bir predmet nomining boshqa predmet nomiga ular o‘rtasidagi 
ma’lum o‘xshashlik asosida ko‘chishidir. 
A) metafora 
B) metonimiya 
C)sinekdoxa 
D)vazifadoshlik 
6.Quyidagi misoldan to‘g‘ri ma’noni topig. 
A) qozonning qulog‘i 
B)odamning qulog‘i 
C) buloqning ko‘zi 
D)samolyot dumi 
7.Quyidagi misoldan ko‘chma ma’noni toping. 
A) qozonning qulog‘i 
B) odamning qulog‘i 
C) buloqning ko‘zi 
D) B va C 
8.O‘z va ko‘chma ma’no birikib nimani hosil qiladi? 
A) ko‘p ma’noli so‘zni C) to‘g‘ri javob yo‘q 
B) bir ma’noli so‘zni D) so‘zning atash ma’nosini