|
tekstologik tadkiklar javob beradi, degan umiddaman.
YAna bir jixat dikkatimizni uziga tortdi. 5452 kulyozma manba va uning matni deyarli dogsiz xamda zarar etmagan. Fakat, bir kichik urin... Kulyozmaning xotima kismida matnning bir juda xam juz’iy eri atayin, xa aynan atayin siyoxisi buyalib, zarar etkazilgan (476b v.). Bu misra shunday: ...parni oliysadr shoui. U Amir Umarxon ta’rifida ekanligi ma’lum. Birok, ta’rifdagi madx nima uchun keyingi ukuvchiga ma’kul kelmay, uchirishga xarakat kilib, kulyozmaga biroz ziyon etkazilgan.
Komyuter texnologiyasining kattartishi tufayli matnni sinchiklab urgandik va natijada uchirib tashlangan jumla “turkiy shau” ekanligi ma’lum buldi. Misra tugal xolatda: “turkiy shaularni oliysadr shoui”dir. Ammo bu jumla “kitobxon”ga ma’kul kelmagan va tula misrani buzishga kuzi kiymay shu jumlanigina uchirib kuyakolgan. Xush u kim? Nazarimizda, bu urinda kulyozmaning xalifaga, ayni damda usmonli-turk sultoniga xadya ekanligini kuzdan kochirmaslik kerak.
Umarxon Navoiy asarlari matnining ishonchligiga maxsus dikkat kilgan. YUkorida keltirilgan xotima kismda xam aytilishicha, uning xuzurida fakat e’tiborli asarlargina ukshtgan va ularning matni xonning dikkat markazida bulgan. Xuddi shuningdek, ushbu kulyozmani xam bir jild ostida yigdirishda ishonarli manbalarga suyanilgani anik. Negaki, Umarxon kutubxonasida Navoiy xayotlik davriga doyr kulyozmalar xam bulgan. Misol uchun, X,irotda x-898 (m. 1492-93) yil Sultonali Mashxadiy kuchirgan Navoiyning bir “Terma devon”ining 2a varagida Amir Umarxonning muxri bor.1 Unda shunday yozilgan: “Amir-al-muslimin Sayyid Muxammad Umar ibn Norbutaxon”. (Ilk bora buni A.A.Semyonov kursatgan.2) Bu kabi jixatlar “Xazoyin-ul- maoniy” matnining ishonchlilik darajasini xam belgilovchi muxim unsurlardandir. Ba’zi matn urnaklariga guxtalsak. Ushbu majmua matnini kuplab e’tiborli nusxalar, jumladan X,.Sulaymon ilmiy-tankidiy matni uchun asos kilib olingan ayrim kulyozmalar bilan solishtirilganda aksar saxifalarda farkliliklar yuk- Deyarli, xamon-xamon bir xil. Masalan, “Faroyibus-sigar”ning 1-gazalini “Badoe’-ul-bidoya”ning ilk nusxasi (887/1482 yil kuchirilgan, Britaniya muzeyi, №401, 1b varak), ikkinchi nusxasi (889/1484 yil kuchirilgan, Ozarbayjon IA Kulyozmalar instituta, №3010, 1b varak), uchinchi nusxasi (891/1486 yil kuchirilgan, UzR FA Davlat adabiyot muzeyi, №216, 2b varak), yukorida ta’kidlangan Sultonali Mashxadiy kuchirgan “Terma devon” (1b-2a varaklar), “Xazoyin”ning 904/1498 yil kuchirilgan (S.Peterburg, №55, 1° varak), yana bir XVI asr (usha fond, №58, 2b varak), 915/1509 yil kuchirilgan (Oksford, Bodlean kutubxonasi, №283, 1b varak) nusxalari bilan kiyoslaganimizda 4-baytdagi “nisor” suzi urniga “erur ” kelganini kurdik, xolos. Boshka fark yuk. Ammo, boshka she’rlarda farklar bir-necha urinlarda uchraydi. Misol uchun, “Favoyidul-kibar”ning29-, 3 0- va 31 - sokiynomalarini (№5452,348b-349avaraklar)X,.Sulaymonnashri3 bilan kiyoslanganda matniy farklar uttiz urinda mavjudligi kurindi. Aytaylik, “masjidga “beuadga ”, “oligakim “ollidakim ”, “jins “juz ”, “dustlige “dustlugni ” suzlarining kelishida.
YOki yana,
Nashrda: YAna biri na’mazani soxibxol...
5452da: YAna biri nagmazan soxibi xol...
Nashrda: X,ar biri uz torida beshibxu nazir...
5452da: XaR biri uz tavrida beshubxa nazir...
Nashrda: Bir shafi’iduru ul pok sifot,
Kim muammoda chikarmishdur ot...
5452da: Biri SHakikiyki durur poksifot
Ki, muammoda chikarmishdur ot...
Mazkur kiyoslardan dam kurinib turibdiki, “Xazoyin-ul-maoniy”ning “Muxabbatnoma” nusxasining matni xam ancha puxta. Bir suz bilan aytganda, Umarxon tashabbusi bilan yuzaga kelgan “Muxabbatnoma” majmui, xususan, uning tarkibidagi “Xazoyin-ul-maoniy” asarining kulyozmasi mumtoz kitobatchiligimizning noyob namunasi bulish bilan birga, Navoiy asarlarining matniy tadkiklarida munosib xizmat kilishi mumkin bulgan muxim manbalardandir. SHuningdek, mazkur mujallad majmuadagi boshka
shoirlar - Lutfiy, Fuzuliy va Amir devonlari xam aloxida tadkikot mavzuidir. Birgina, undagi Amir Umarxon devoni shoir ijodiyotiga kup jixatdan aniklik kiritishi bilan axamiyatli. Inchunin, bu devon bizga ma’lum “Devoni Amir”lar ichida shoir uzi xayotlik vaktida kuchirilgan ilk tulik tuplamdir. SHu va yana boshka bir kancha jixatlar mazkur majmuani yanada atroflicha urganish va tadkik etishni vazifa kilib kuyadi.
TESTLAR
1. Navoiy “Xazoyin ul maoniy”devoni 1882-yilda kim tomonidan nashrga tayyorlanadi?
A) Hamdaliy
+B) Komil Xorazmiy
C) So‘fi Xorazmiy
D) Rojiy
Navoiy “Xazoyin ul maoniy”devoni matni 1882-yilda kim tomonidan toshbosma nashr uchun ko‘chirilgan?
+A) Brohim Sulton Eroniy
B) Faqiriy
C) So‘fi Xorazmiy
D) Rojiy
4. Ashurali Zohiriy tomonidan tayyorlangan Navoiyning qaysi asari nashr etilmagan?
A) “Xamsa”
B) “Muhokamatul lug‘atayn”
C) “Xazoyinul maoniy”
+D) “Vaqfiya”
5. ”Xazoyinul maoniy” devonlari kirill alifbosidagi transliteratsiyasi kim tomonidan qilingan?
A) G‘.Karimov
B) P.Shamsiyev
C) S.Mutallibov
+D) H.Sulaymonov
6. H.Sulaymonov ”Xazoyinul maoniy” devonlari kirill alifbosidagi nashri uchun asarning qancha nusxasini o‘rganib chiqqanligini qayd etadi?
A) 150dan ortiq
B) 200ga yaqin
+C) 225ga yaqin
D) 250dan ortiq
Do'stlaringiz bilan baham: |
