o’zbek tili va adabiyoti ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun “O’zbek tilida leksik okkazionalizmlar”

individual so’zlar, muallif so’zlari 
yoki
 
individual-muallif neologizmlari, stilistik 
yoki 
individual-stilistik neologizmlar, 
matn neologizmi, bir martalik neologizmlar, adabiy neologizmlar, o’zi yasalgan 
so’zlar (slova-samodelki), ekspromt-so’zlar, meteor so’zlar, shoir neologizmlari 
yoki poetik neologizmlar
.
Bular, bizning nazarimizda, eng munosib terminlar 
(nomunosib deb hisoblaganlarimizni bu yerda keltirmadik, chunki ular real emas ( 
“nerealьnыe”),”- deydi u
1
.
V.V.Lopatinning bu fikrlari bizga ma’qul. Lekin tilshunoslikda mavjud 
bo’lgan 
imkoniyatdagi so’zlar
 
(potentsial so’zlar
)ni ham
okkazionalizmlar
2
deb 
atashi bizni biroz o’ylantirib qo’ydi. CHunki imkoniyat hali ro’yobga 
chiqmaganlik ma’nosini ifodalar ekan, hali kelajakda yaratiladigan barcha 
so’zlarga nisbatan 
potentsial so’zlar
terminini ishlatish to’g’ri bo’lsa kerak.
A.Arjanov “Zakon yestь zakon” nomli ishida yana bir qiziqarli fikrni aytadi. 
Jumladan, u shunday deydi: “Yangi so’zlarning ikki tipi bor: 
neologizm
 
va 
egologizmlar.
Ular orasidagi farq anchagina. Klassik neologizmlar shu bilan 
xarakterlanadiki, ular tezda umumxalq mulkiga aylanadi, turli matnlarga osongina 
singishib ketadi va lug’atlar ularni tezda to’la huquqli so’zlar qatorida ro’yxatga 
kiritadi. Faqat tilshunoslar 150 yil oldin 
vliyanie
, 
promыshlennostь
, 
razvitie
so’zlari neologizm bo’lganini eslab qolishlari mumkin. 
Egologizmlar
– boshqa 
masala (“ego” – men; bu termin so’z yasalishining sub’ektiv xarakterga ega 
ekanligini ta’kidlaydi). Ular faqat o’z matnlaridagina yashaydilar”.
3
A.Arjanovning bu fikrida asos bor. 
Egologizm
terminining mohiyati “so’z 
yasalishining sub’ektiv xarakterga egaligini” ko’rsatadi, ammo tasodifiylik belgisi 
unda ifodalanmaydi. Bizga ma’lumki, sub’ektiv yasalgan so’zlarning ba’zilari 
1
Лопатин В.В. Рождение слова // Неологизмы и окказиональное словообразование. – М.: Наука, 1973. -С. 
62-64 
2
Лопатин В.В. Кўрсатилган асар. – Б. 69-71.
3
Аржанов А. Закон есть закон // Журналист. –М., 1968.− №3. −С.20. 

---

umumtilga qabul qilinishi mumkin. Masalan, M.SHayxzoda uslubiga xos 
xalqobod, 
nurobod
so’zlari 
umumtil 
qatlamiga o’tib ketdi. 
Lekin 
okkazionalizmlarning aksariyati o’zlari bog’liq bo’lgan matnga xosligicha 
qolaveradi. V.V.Lopatin