o’zbek tili va adabiyoti ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun “O’zbek tilida leksik okkazionalizmlar”

okkazionalizm
va 
okkazional
tushunchalariga ham alohida to’xtalingan: 
“
Okkazionalizm
. Ma’lum matn sharoitidagina qo’llanib, unumsiz so’z yasash 
qolipi asosida yaratilgan so’z. Qiyoslang: stilistik neologizm ”.
“
Okkazional
(lotincha occasionalis - tasodifiy). Umum tomonidan qabul 
qilingan qo’llashlarga mos kelmaydigan, individual xususiyatga ega bo’lgan, 
maxsus kontekstga bog’liq bo’lmagan (qiyoslang: uzual)”.
2
Uzual
terminiga berilgan ta’rifni ham ko’raylik.
“
Uzual.
Ma’lum til jamoasining qo’llanish talabiga mos keladigan so’z, 
frazeologik ibora, grammatik konstruktsiya va h.k. (qiyoslang: 
okkazional
)”.
“
Uzus
(lotincha usus – urf, qoida, qo’llash). Ma’lum til vakillari tomonidan 
qo’llash uchun qabul qilingan so’z, turg’un birikmalar, shakllar, konstruktsiyalar 
va h.k.”.
3
Berilgan ta’riflar qiyoslansa ma’lum bo’ladiki, lug’at tuzuvchilar 
okkazionalizmni neologizm deb qarashdan qochishga harakat qilganlar. Ular 
ko’rsatgan stilistik neologizmlarga berilgan tavsiflar mohiyat jihatidan 
okkazionalizm tavsiflariga yaqin, lekin birinchisida “tilning lug’at tarkibiga 
kirmagan” degan fikr ham borki, u ikkinchi so’z tavsifi ichida yo’q. SHunday 
1
Розенталь Д.Э., Теленкова М.А. Словарь – справочник лингвистических терминов. - М.: Просвещение.
1976. -С. 197. 
2
Розенталь Д.Э., Теленкова М.А. Кўрсатилган луғат. –Б.240.
3
Розенталь Д.Э., Теленкова М.А. Кўрсатилган луғат. – Б.498-499.

---

tasavvur tug’iladiki, okkazionalizmlar neologizmlardan farq qiladigan birliklar, 
lekin mualliflar ularni qat’iy ravishda neologizm emas, deya olmaydilar.
A.Hojiyevning “Lingvistik terminlarning izohli lug’ati”da “Okkazionalizm 
produktiv bo’lmagan qolip asosida yasalgan, faqat shu matnning o’zida qo’llangan 
so’z, individual uslub neologizmi. Masalan, 
muzqaymoq (morojnыy
) kabi” degan 
ta’rif berilgan. Bundan tashqari, lug’atda okkazional ma’no haqida ham tushuncha 
berilgan: “