o’zbek tili va adabiyoti ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun “O’zbek tilida leksik okkazionalizmlar”

Okkazional ma’no
(lot. occasionalis - tasodifiy). So’zning semantik 
strukturasida shakllanib yetmagan, ma’lum individual qo’llashda reallashadigan 
ma’no: 
Fan, san’atning 
gullari
butun, to’plangandi suhbat uchun 
(Oybek). 
Qiyoslang: uzual ma’no”.
1
Bu izoh o’zbekcha okkazional so’z va okkazional ma’no haqida aniq 
ma’lumot beradi. Ko’rinadiki, “okkazionalizm” “individual uslub neologizmi” 
termini bilan sinonimik tarzda qo’llanishi mumkin ekan, chunki lug’atlar 
qoidalashtirilgan, muayyan me’yorlarga solingan tushunchalarni beradi. 
Okkazionalizmlarga lug’atlarda e’tibor berilmoqda ekan, ularning xususiyatlarini 
sanashda buni hisobga olish kerak, deb o’ylaymiz.
 
 
 
1.2. Tasodifiy, favqulodda yaratilgan so’zlarni nomlashga doir terminlar 
Okkazionalizmlarga berilgan turli ta’riflar bu masalaga bag’ishlangan 
monografiya va maqolalarda ham uchraydi. Biz bu ta’riflarga ishimizning keyingi 
sahifalarida o’rni bilan batafsil to’xtaymiz. 
Tilshunoslikda tasodifiy yaratilgan so’zlarni qanday nomlash masalasiga 
ham katta e’tibor berilgan va bunday so’zlar tadqiqiga bag’ishlangan ishlarda turli 
terminlar taklif qilingan. 
1
Хожиев А. Лингвистик терминларнинг изоҳли луғати. – Т.: Ўқитувчи, 1985. – Б.63 .

---

Rus tilshunosligida “okkazional so’z” termini ilk bor N.I.Feldman 
tomonidan qo’llanganini aytdik. U bu so’zni quyidagicha ta’riflaydi: “Okkazional 
so’zlar so’z yasalishining mahsuldor tiplariga ko’ra yuzaga keladi va ularning 
ma’nolari matnda motivlashadi va izohlanadi.”
1
G.Paul ham bu terminni ilk bor qo’llaganlar qatorida turadi va “okkazional 
so’z”ni uzual ma’noning zidini anglatuvchi termin sifatida ishlatadi
2
.
Okkazional so’zlar bo’yicha qator tadqiqotlar muallifi Er.Xanpira shunday 
yozadi: “Neologizm” termini juda eskidir. Adabiyotlarda hozirgacha “neologizm” 
termini mavjud bo’lib, o’rta maktabda ham faqat shu termin tan olingan. Yangi 
so’zlarning hosil bo’lishi bilan bog’liq ko’p qirrali muammoni yoritish uchun bu 
birgina terminning o’zi yetarli emas”.
3
Olim boshqa bir maqolasida okkazional 
so’zlarni