O„zbek tili va adabiyoti fakulteti “Himoyaga tavsiya etilsin” Fakulteti dekani

Kiyim-kechak qismlari
Kiyim-kechak va mato nomlari leksikasi, o‗z navbatida, quyidagicha kichik 
mavzuviy guruhlarga bo‗linadi: 
Mato nomlari, ust kiyim nomlari, kiyim-kechak qismlari nomlari, kiyim-
kechak tikishda qo‗llaniladigan xomashyo, buyum nomlari, bosh kiyim nomlari, 
oyoq va qo‗lga kiyiladigan kiyim nomlari, ich kiyim nomlari, sep nomlari. 
―Devon‖da kiyimga oid atamalarning ko‗plab shakllari mavjud. 
Kiyim
so‗zi ma‘nosining tarixiy rivojini o‗rganish shuni ko‗rsatadiki, bu nom 
hozirgi ma‘noda, ammo boshqacha fonetik shakllarda O‗rxun-Enasoy yozma 

---

15 
yodgorliklaridan boshlab XIII-XV asrlar manbalarida 
kadim // kazim kadgu // 
kazgu
tarzida, umuman, ustga kiyiladigan libos ma‘nosida uchraydi. 
Eski o‗zbek tilida 
kadim // kazim
variantining 
kayim, kiyim
talaffuziga o‗tishi 
prof. S.Ye.Malov tomonidan to‗g‗ri aniqlangan
7
. 
Har qanday kiyim, masalan, chopon, ko‗ylak, do‗ppi bir yoki bir necha 
bo‗lak matolardan tikiladi. 
Kiyim-kechak qismlari
har qaysi tur kiyimda bir necha xil bo‗lib, kasb 
ustalari ularni nomlash uchun umumxalq tilidagi so‗zlardan foydalaniladilar. 
Lug‗atda esa ular quyidagi nomlar bilan ifodalangan: 
1.
 
Bog„ich turlari: 
Bo„ruk
– xaltaning og‗zini bog‗laydigan bog‗ich yoki ishtonbog‗ (I, 366); 
bog„maq
– ko‗ylak bog‗ichi (I, 433); 
ilarso„k
– ishtonbog‗, to‗rvaning bog‗i va, 
umuman, narsalarni yig‗ib bog‗lash uchun maxsus ipdan qilingan bog‗ich (I, 
406); 
bog„ ol to„rgak chekdi
– u bo‗xchaning bog‗ini bog‗ladi (I, 433. II, 29). 
Qadimda tugmalar bo‗lmagan davrda libosning old qismini yopish uchun 
maxsus to‗qilgan bog‗ichdan foydalanishgan. O‗tmishda xalta ko‗ylak, mullacha 
ko‗ylaklarga yoki o‗yindig‗ining chetlariga ingichka jiyak tutilib, ikki yelka 
chetida bog‗ichlar bog‗langan. Bu qadimiy turkiy so‗z bo‗lib, yodgorliklar tilida 
bavuz
(S.Ye. Malov, 367), ―Muqaddimatul al-adab‖ da 
qorin bog„i
(брючная 
повязка), 
bilak bog„i
(ручная повязка), 
qo„lbog„
(браслет), 
qilich bog„i
(ремень меча) kabi tarzda berilgan. Demak, 
bog„ich
so‗zi o‗tmishda har bir 
narsani bo‗g‗ish, bog‗lash, tugishga nisbatan ishlatilgan.