O’zbek tili darslarida yordamchi so’zlarning o’qitilishi

va, hamda, -ki
sintaktik bog'lovchilardir, chunki ular polufunksional va 
polesemik tavsif kasb etadi. Semantik bog'lovchilar esa muayyan ma`noga ega 
bo'ladi. Ular bir ma`noli sintaktik butunliklar hosil qiladi
16
. 
Bog'lovchilarning yuklamalashuvi asosan pleonazm yo'li bilan vujudga 
keladi. Ikki yoki undan ortiq yordamchi so'zlar yonma-yon (pleonastik) 
qo'llanganda, ulardan biri, odatda, bog'lovchi xarakteridagisi, nutqiy-pragmatik 
qiymat kasb etadi, natijada so'zning bog'lovchi kategoriyasiga xos grammatik 
vazifaviy xususiyatlari inkor etiladi. Masalan, 
Na ovchiman, va na botirman
... 
(A.Oripov) birikmasida 
va
ning qismlarni vaqt ma’nosi munosabatiga ko'ra 
bog'lash vazifasi inkor etilgan; qismlarning sintagmatik munosabatidan 
anglashiluvchi inkor ma`nosi kuchaytirilgan, mantiqan ahamiyatli semantik birlik 
tusini olgan. 
Zidlov bog'lovchilari pleonastik qo'llanganda, ulardan biri (nutqda faol 
qo'llanadigani) yuklamaga aylanadi: 
Uning tomog'ini yig'i bo'g'ib keldi, ammo 
lekin yig'lashga kuchi yetmadi.
("Yosh kuch"). Mazkur jumlada 
ammo 
15
Sayfullayeva R. va boshqalar. Ko`rsatilgan manba. –B.275
16
Bu haqda qarang: Berdialiyev A. O`zbek tili ergash gapli qo`shma gaplarida sintaktik aloqa va 
sintaktik munosabatlar. -Toshkent: Universitet. 1993. -B. 12. 

---

53 
yuklamalashgan bog'lovchidir. ... 
Qiyosing chin va yo lofdir...
(A.Oripov) 
qurilmasida ma’no va vazifasi har xil (biriktiruv va ayiruv) bog'lovchilar 
pleonastik mavqeda qo'llangan, 
va
bog'lovchisi ayiruv ma`nosini kuchaytiruvchi 
yuklama "qiyofa"siga kirgan. 
Bog'lovchilar pleonazmi va yuklamalashuv 
jarayonida 
teng 
va 
ergashtiruvchi bog'lovchilar ham qatnashadi. Masalan,