Ozbek-Tariyx-1-70-(каракалпак). indd

7-tema.
 Sociallıq siyasat hám onıń ámelge asırılıw basqıshları
Ǵárezsizliktiń qarsańında social-ekonomikalıq hám demografiyalıq 
jaǵday.
XX ásirde 70 jıldan kóbirek waqıt húkimran bolǵan, dúnya 
kartasında «Sovet Socialistlik Respublikalar Awqamı» degen at penen 
úlken aymaqtı iyelegen, hákimshilik-buyrıqpazlıq sistemasına tiy-
karlanǵan iri mámlekettegi tuwrı bolmaǵan, nátiyjesiz social-ekonomi-
kalıq siyasat 1980-jıllardıń aqırına kelip barlıq awqamlas respubli-
kalar qatarında Ózbekstan xalqınıń da jasaw sharayatların awırlastırıp, 
onı kóplegen mashqalalarǵa duwshar etti. Bul mashqalalardıń barlıǵı 
1980-jıllardıń aqırı, 1990-jıllardıń baslarında Ózbekstanda sociallıq 
keskinliktiń kúsheyiwine alıp keldi. Atap aytqanda, respublikada demo-
grafiyalıq jaǵday quramalastı.
Biraq, xalıqtıń bunday ósiwi uzaq jıllar dawamında sanaat hám 
ekonomikanıń basqa tarawlarında jumıs orınların kóbeyttiriw hám
?

---

53
de xalıqtıń jaǵdayı ushın zárúr shárt-sharayatlardı jaratıw menen 
bekkemlep barılmadı. Bul bolsa adamlar turmıs sharayatınıń tómenlewi, 
jumıssızlar sanınıń kóbeyiwi, jámiyetlik miynet ónimdarlıǵı hám xalıq 
dáramatlarınıń kemeyiwi, nátiyjede xalıq párawanlıǵınıń tómenleniwine 
alıp keldi. Respublikadaǵı sociallıq jaǵday, adamlardıń sociallıq 
támiynatı hám olardı sociallıq qorǵaw qanaatlandırarsız dárejede edi. 
Ásirese, awıl xalqınıń taza ishimlik suwı hám gaz benen támiyinleniwi 
tek ǵana 5% ti, ishimlik suw menen támiyinleniwi 50% ti, tábiyiy gaz 
benen támiyinleniwi 17% ti quraytuǵın edi. Xalıqtı úy-jay, densawlıqtı
saqlaw, mádeniyat, turmıslıq xızmet kórsetiw obyektleri, mektepler, 
balalar baqshaları hám basqalar menen támiyinlew jumıslarında ilger-
lewler sezilmedi. Xalıqtıń kópshilik bólimi awıllıq jerlerde jasaytuǵın edi.
Joqarıda aytıp ótilgen jaǵdaylar Ózbekstan xalqınıń dáramatları hám 
turmıs dárejesiniń keskin páseyiwine alıp keldi.
Este saqlań!
Bul dáwirde xalıqtıń ortasha jıllıq ósiw páti 2,8% ti quraǵan. 
1991-jılǵa kelip elde xalıq sanı 20,7 million adamnan artıp, 
1990-jılǵa salıstırǵanda 386,0 mıń adamǵa ósken. Bul bolsa Óz-
bekstanda xalıqtıń ósiw pátleri Awqam pátlerine qaraǵanda úsh 
eseden zıyat joqarı bolǵanın kórsetedi.
Este saqlań!
2018-jılı 1-yanvar boyınsha Ózbekstan xalqı 32,65 million 
adamdı quraydı. Bul kórsetkish 2017-jılǵa salıstırǵanda 1,7% ke 
ósken. Sonıń ishinde, qala xalqınıń sanı ulıwma xalıqtıń 50,6% in, 
awıl xalqı 49,4% ti quraydı. Xalqınıń sanı 3 million adamnan asqan 
aymaqlar sanı 4 bolıp, olar Samarqand, Ferǵana, Qashqadárya 
hám Andijan wálayatları esaplanadı. Ózbekstanda Orta Aziyadaǵı 
ulıwma xalıqtıń 1/3 bóliminen kóbiregi jasaydı.
Sociallıq infrastruktura tarawları — densawlıqtı saqlaw, xalıq bilim-
lendiriwi, mektepke shekemgi balalar mákemeleri júdá awır jaǵdayda 
bolıp, mektep hám emlewxanalardıń 60% qolaysız orınlarda jaylas-
tırılǵan. Bul bolsa sol dáwirde insannıń hár tárepleme kámal tabıwı, 
onıń shaxs sıpatında ruwxıy rawajlanıwı bılay tursın, kóbinese jasaw 
ushın kerek bolǵan eń ápiwayı nárseler de jetispegenin kórsetedi.

---

54