Ozbek-Tariyx-1-70-(каракалпак). indd

Ózińizdi sınań!
Ekonomikalıq-hákimshilik shólkemler — bul ...
Bes princip — bul ...
Menshiklestiriw procesi — bul ...
Reforma basqıshları — bul ...
!
Milliy valyutanıń qabıl etiliwi.
Ózbekstan mámleketlik ǵárezsizligin 
qolǵa kirgizip, óziniń milliy valyutasın aylanısqa kirgiziwge kiristi. 

---

38
Biraq bul process ushın málim waqıt, tájiriybe kerek edi. Sol sebepli, 
Ózbekstan 1991—1993-jılları burınǵı Awqamnan qalǵan rubl zonasında 
bolıp turdı. Biraq sovetlerden keyingi mákanda jalpı ishki ónim islep 
shıǵarıwdıń keskin tómenlewi nátiyjesinde rubldiń qádiri de usıǵan 
sáykes túrde túsip bardı. Ózbekstan aylanısqa jańa milliy valyuta kirgiziw 
isine keskin kiristi. 1992-jılı-aq aylanısqa shıǵarıwǵa mólsherlengen 
sum—kupon nusqaları tayarlandı hám 1993-jılı 1-noyabrde Ózbekstanda 
sum—kupon aylanısqa kirgizildi. Onıń kursı aldın aylanısta bolǵan 
rublge teńlestirilgen edi. Ózbekstan basshılıǵı sum—kuponlar tiykarında 
zárúr tájiriybe arttırdı, haqıyqıy milliy valyutanı engiziw ilajların kórdi.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń «Ózbekstan Respublikasınıń 
milliy valyutasın aylanısqa kirgiziw haqqında»ǵı pármanına muwapıq, 
1994-jılı 1-iyulden baslap respublika aymaǵında birden-bir, sheklenbegen 
hám nızamlı tólem quralı sıpatında milliy valyuta—sum aylanısqa 
shıǵarılǵan.
Este saqlań!
Aylanısqa 1994-jılı 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100 sumlıq, 1997-jılı 200 
sumlıq, 2000-jılı 500 sumlıq, 2001-jılı 1000 sumlıq, 2013-jılı 5000 
sumlıq, 2017-jılı 10000 hám 50000 sumlıq banknotlar shıǵarıldı.
Zamanagóy transport-kommunikaciya sistemasınıń qáliplesiwi.
Res-
publika ǵárezsizlikke eriskennen keyin transporttıń ekonomikaǵa hám 
xalıqqa xızmet kórsetiw sapasın túp-tiykarınan jaqsılaw hám taraw 
basqarıw sistemasın jetilistiriw maqsetinde «Ózbekstan hawa jolları» 
milliy aviakompaniyası (1992-jılı), «Ózbekstan avtomobil transportı» 
(«Ózavtotrans») mámleketlik-akcionerlik korporaciyası (1993-jıl, 1998-jıl-
dan Ózbekstan avtomobil hám dárya transportı agentligi), «Ózbekstan 
temir jolları» akcionerlik kompaniyası (1994-jıl) hám basqa basqarmalar 
dúzildi. Elimizdegi transport kárxanaları mámleket qaramaǵındaǵı 
akcionerlik kompaniyaları, korporaciyaları, ashıq túrdegi akcionerlik 
hám juwapkershiligi sheklengen jámiyetlerge, jámáátlik kárxanalarǵa 
aylandırıldı.
Ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında xalıqaralıq talaplarǵa juwap bere-
tuǵın avtomobil jolların qurıw, barların xalıqaralıq standartlarǵa 
maslastırıw rejelestirildi. Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq Aziya-
da tutqan ornı, sanaat hám basqa salalardıń rawajlanıwı, qońsı 

---

39
mámleketler menen ekonomikalıq qatnasıqlardı rawajlandırıw maqse-
tinde 1996-jıldan Tashkent—Andijan—Osh magistralınıń 100 km. den 
artıq tawlı uchastkalarında qurılıs jumısları baslandı. Qamchiq hám 
Rezak tunnelleri paydalanıwǵa tapsırıldı. Alma-Ata—Bishkek—Tashkent 
hám Samarqand—Buxara—Ashxabad Túrkmenbashı avtomobil jolı, 
Evropanı Kavkaz arqalı Aziya menen baylanıstıratuǵın avtomobil jolı 
(Evropa—Kavkaz—Aziya transport ótkeliniń bir bólimi)nıń respublika 
aymaǵınan ótetuǵın bólimin ońlaw isleri ámelge asırıldı. Ózbekstandı 
Qazaqstan arqalı Rossiya Federaciyası menen baylanıstıratuǵın 340 
kilometrli Qońırat—Beynew avtomobil jol qurılısınıń birinshi basqıshı 
juwmaqlandı.
Ózbekstannıń birden bir temir jol tarmaǵın júzege keltiriw boyınsha 
1994—2001-jılları uzınlıǵı 700 kilometrge jaqın Nawayı—Uchquduq—
Nókis temir jolı qurıp pitkerildi.
Respublika aymaǵında barlıq transport túrleriniń júk hám jolawshılar 
tasıw islerin jolǵa qoyıw, kommunikaciyalardı jedel rawajlandırıw, 
transportta júk hám jolawshılardı tasıw salasındaǵı birge islesiwdi 
keńeyttiriw hám de transmilliy transport ótkellerin rawajlandırıw 
jumısların muwapıqlastırıw maqsetinde 2004-jılı «Ózbekstan transport 
hám transport kommunikaciyaları birlespesi» shólkemlestirildi. Birles-
pe quramına «Ózbekstan temir jolları» mámleketlik-akcionerlik kom-
paniyası, «Ózbekstan hawa jolları» milliy aviakompaniyası, Ózbekstan 
avtomobil hám dárya transportı agentligi, «Ózavtojol» kompaniyası, 
transport kommunikaciyalarınıń qurılısı menen shuǵıllanıwshı res-
publikalıq joybar hám qurılıs shólkemleri kirgizildi.
Bul dáwirde «Ózbekstan hawa jolları» belgisi menen párwaz etip 
atırǵan samolyotler túrli mámleketlerde jaylasqan 40 tan zıyat aeroportqa 
úzliksiz qatnay basladı. Aviaciya tarawında ámelge asırılǵan úlken 
ózgerisler elimiz ekonomikasın bekkemlewde, onıń dúnya kólemindegi 
abıray-itibarın jáne de arttırıwda ózine tán faktor boldı.
Temir jollar qurılısında da bir qatar jumıslar ámelge asırıldı. 2001-
jılı 341 km bolǵan Nawayı—Uchquduq—Sultanzada jónelisi, 2007-jılı 
uzınlıǵı 220 km bolǵan Ǵuzar—Baysın—Qumqurǵan jónelisiniń qurılısı 
tamamlanǵan. Ózbekstan hám Awǵanstan arasındaǵı sawda-satlıq, 
tranzit baylanıslarınıń rawajlanıwı hám Ózbekstandı teńiz transportına 
alıp shıǵatuǵın eń jaqın jol Awǵanstan arqalı ótiwdi esapqa alǵan halda 

---

40
bir qatar jańa temir jol qurıw joybarları islep shıǵıldı. 2010-jılı Ózbekstan 
Awǵanstan ushın strategiyalıq áhmiyetke iye bolǵan joybardı ámelge 
asırdı, yaǵnıy Hayraton — Mozori Sharif temir jolınıń 75 kilometrin 
qurıp berdi. Bul sıyaqlı tranzit 
joybarlarınıń ámelge asırılıwı Ózbek-
stan sırtqı sawda geografiyasınıń 
keńeyiwine tiykar boladı. 
2016-jılı iyunde Angren — Pop 
temir jolı hám Qamchiq tunneli 
ashıldı. Qamchiq jolı arqalı ótiwshi 
Angren — Pop tarmaǵınıń qurılısı 
Ferǵana oypatlıǵın Ózbekstannıń 
basqa aymaqları menen baylanıstı-
rıwǵa imkan jarattı. Bunnan tısqarı, 
temir joldıń uzınlıǵı 123,1 kilometrdi 
qurap, usı joybar tiykarında uzınlıǵı 
19,2 kilometrden ibarat bolǵan temir 
jol tunneli qurıldı.
Ózbekstan Respublikası húkimeti 
jolawshı tasıw tarawında jańa texno-
logiyalardı engiziw ushın Tashkent—
Samarqand jónelisi boylap tez júrer 
jolawshı tasıwdı jolǵa qoydı. Jańa 
Ózbekstan temir jollarınıń kartası.
Afrosiyob poezdi
Qamchiq tunneli
Nókis
Úrgensh
Buxara
Nawayı
Samarqand
Termiz
Qoqan
Marǵılan
Andijan
Qarshi
Olat
Tashkent
Afrosiyob poezdi
Shıǵıs poezdi
Ózbekstan poezdi
Túngi poezdler

---

41
tez júrer poezd atı Afrosiyob bul — Samarqand wálayatında jaylasqan 
áyyemgi qala húrmetine qoyıldı. 2011-jıldıń oktyabrinen baslap onnan 
sawda-satlıq maqsetinde paydalanıw jolǵa qoyıldı. Sol jılı ekinshi poezd 
de keltirilip, 2012-jıldıń mayınan baslap óz qatnawın basladı. 
Ǵárezsizlik jıllarında Tashkent metrosı qurılısı da tez pátler menen 
ósti. 2001-jılı avgustta Yunusabad jónelisiniń 6 bándirgiden ibarat 
birinshi bólimi paydalanıwǵa tapsırılıp, jolawshı tasıw jolǵa qoyıldı. 
2016-jılı Shavkat Mirziyoevtiń baslaması menen 7,1 kilometr bolǵan 
Tashkent metropoliteniniń Sergeli liniyası qurılısı alıp barılmaqta. Bul 
qararda jańa liniyanı 2020-jılǵa shekem qurıp paydalanıwǵa tapsırıw 
kózde tutılǵan. Sergeli metro liniyası búgingi kúnge shekem Oraylıq 
Aziyada qollanılmaǵan pútkilley jańasha estakada usılında qurılmaqta. 
Yaǵnıy, bul jol kópir tárizli qurıladı, poezdler jer ústinde háreketlenedi.
Ózbekstan teńizge tuwrıdan-tuwrı shıǵıw imkanı sheklengen 
34 mámleketten biri esaplanadı. Sol sebepli hawa jolları transportı 
respublika ekonomikasında ayrıqsha áhmiyetke iye. 2012-jılǵa kelip 
aviakompaniya zamanagóy hawa kemeleri menen támiyinlendi. 
«Ózbekstan hawa jolları» aviakompaniyası dúnyanıń 25 ten zıyat eline 
párwazların ámelge asırıp, jılına derlik 75 mıń tranzit jónelisiniń hawa 
háreketin basqarmaqta. Sonday-aq, aviakompaniya quramında xızmet 
kórsetip atırǵan, sońǵı áwlad aviaciya texnikalarına texnikalıq xızmet 
kórsetiw hám olardı ońlaw boyınsha Oraylıq Aziya regionında birden-bir 
bolǵan oraydıń xızmetlerinen 320 shet el aviakompaniya samolyotlerine 
aeronavigaciya xızmeti kórsetile baslandı. Ózbekstan Milliy Aviakom-
paniyası Boeing—757/767, A-320 samolyotleri, watanımızda islep 
shıǵarılǵan Il-114-100 zamanagóy laynerleri, Boeing—767—300 ER 
júk tasıwshı samolyotlerge iye boldı. 2016-jılı jańa áwlad samolyotleri 
Boeng—787 Dreamliner keltirildi. Xalıqaralıq párwazlar kartasına itibar 
bersek, Ózbekstan ǴMDAnıń barlıq iri qalaları hám jáhánniń AQSh, 
Germaniya, Ullı Britaniya, Shveycariya, Hindstan, Túrkiya, Saud