O‘zbek filologiyasi fakulteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi o‘zbek dialektologiyasi


Adabiy tilni rivоjlantirishga o’zbek tilining bоshqa dialekt va shevalari ham, jumladan, o’g’uz dialektlari ham ma’lum hissa qo’shgan, masalan



Download 5,93 Mb.
bet98/165
Sana12.04.2022
Hajmi5,93 Mb.
#546952
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   165
Bog'liq
Янги укув йили учун мажмуа 2022

Adabiy tilni rivоjlantirishga o’zbek tilining bоshqa dialekt va shevalari ham, jumladan, o’g’uz dialektlari ham ma’lum hissa qo’shgan, masalan, yoshulli, o’g’lоn, buyon, qayongacha, qaydin galdingiz, al (qo’l ma’nоsida), qоrago’z va bоshqalar.
Demak, o’zbek adabiy tilining rivоjlanishida barcha dialekt va shevalar manba bo’lib xizmat qilgan. Lekin bunda qоrluq-chigil-uyg’ur lahjasiga оid dialekt va shevalar etakchi manba rоlini o’ynagan.
O‘zbek, qozoq, uyg‘ur, turkman, qoraqalpoqlar tarkibiga kirgan turk qabilalarining o‘zaro munosabatlari haqidagi tarixiy-lingvistik ma’lumotlar o‘zbek tilida qator dialektlar birligi borligini ko‘rsatadi.
O‘zbek xalqi tarkibida tarixiy-lingvistik jihatdan bir-biridan ajraladigan (farq qiladigan) uch dialekt birligi bor: 1) qipchoq, 2) o‘g‘uz va 3) qarluq-chigil-uyg‘ur. Bu dialekt birliklari o‘z navbatida o‘zbek tili tarkibida uch lahjani (qipchoq, o‘g‘uz va qarluq-chigil-uyg‘ur lahjalari) vujudga keltirdi, bular hozirgi kunda ham o‘zbek tilining alohida lahjasi sifatida davom etib kelmoqda.
Demak, o‘zbek tili uch turkiy komponentning birikishi natijasida vujudga kelgan:
1) qarluq-chigil-uyg‘ur lahjasi hozirgi qardosh uyg‘ur tiliga yaqin bo‘lib, tojik tili bilan yaqin etno-lingvistik munosabatda bo‘lgan;
2) qipchoq lahjasi qardosh qozoq va qoraqalpoq tillari bilan yaqin;
3) o‘g‘uz lahjasi qardosh turkman tili bilan yaqin.
O‘zbek tilining qarluq-chigil-uyg‘ur lahjasi. Bu lahja shahar shevalarini va boshqa shahar tipidagi qishloq shevalarini o‘z ichiga oladi. Bu guruh shevalar (Toshkent, Namangan, Andijon, Farg‘ona va qator aholi yashaydigan punktlar) bir dialekt kompleksini tashkil etadi. Buni shu shevalarning qator o‘ziga xos (spetsifik) xususiyatlari birligi ko‘rsatadiki, yuqoridagilarga yana quyidagilarni qo‘shish mumkin:

  1. 1) ch //t ning almashinishi: ch(’) sh la // uyg‘. qashq. ch (’) shla ; Toshk. tusht’//chusht’, uyg‘. chusht’.

  2. 2) O‘zak va affikslarda so‘z oxiridagi k-q//g-g‘ undoshlarining saqlanishi: uyg‘. Tar’g‘//tarshi’g‘, sar’g‘, urug‘, otuk; toshk. Qatt’g‘, taru: tarog‘// tar ; ort ; q’sl’ g‘//q’shl l’; Namang. Yoq//yog‘, tar’g‘, b’lek, b’r kullug, baleg‘; olmoshlarda: uyg‘., Toshk. Qandaq//qandag‘, bundaq//bundo g‘.


  3. Download 5,93 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   165




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish