O‘zbek filologiya fakulteti o‘zbek adabiyoti tarixi kafedrasi

Bahodir KARIM, adabiyotshunos

“ Jinlar bazmi” hikoyasi:

Bir kim payt topib boqqa bordim, tok juda ham o`sib ketgan, bardi22dan hatto ikki

qarichgacha o`sib chiqqan edi.

Bardi – (arabcha “papirus”) botqoq va zax yerlarda o`sadigan bargi uzun va

uch qirrali ko`p yillik o`simlik;

Istak23ni ozroq olgan ekanman. Oxirpeshin24 vaqtiga istak tamom bo`lib qoldi.

Istak uchun bozorga boray desam bir ishkomgina yamoq qoldi, undan keyin

bozordan qaytib chiqquncha kech ham bo`ladi.

Istak — tol, tut, qayrag`ochning burab yumshatilgan ingichka novdalari, uni

tok bag`azlarini bog`lashda oson ishlatiladi.

Yuqoridagi ikki misolda, ya’ni bardi va istak so`zlari izohli lug`atdagi “o`simlik

va uning qismlari” ma’nosida qo`llanilgan.

Oxirpeshin — soat 4 lar atrofi, asr namozidan oldinroq payt.

Yosh-yalanglar kunduz kuni harakat qilganlarda, xara-ko`chalar25 deb fikrimdan

o`tkazdim.

Bu o`rinda” xara- ko`chalar” so`zi, “bekorchilar” ma’nosida kelgan.

Men bazm bo`layotgan maydon orqali o`tmoqchi bo`lib, devor nahra26sidan oshib

tushdim... O`h-ho`- o`-o`, maydon ichi kunduzgidek yorug`, daraxt shoxlariga

chiroqlar osilgan, yerlarga ipak gilamlar yozilgan. `

Yuqoridagi misolda nahra so`zi “devorning o`pirilgan joyi” ma’nosida

qo`llanilgan.

Xara-ko`cha —[ bekorchi].

Nahra — [nahra — devorning o`pirilgan joyi].

III. Xulosa
Xulosa qilib aytganda,Abdulla Qodiriy ijodiy faoliyatining boshlanishi 1910-yillarning oʻrtalariga toʻgʻri keldi. „Sadoi Turkiston“ gazetasining 1914-yil 1 aprel sonida Abdulla Qodiriy imzosi bilan „Yangi masjid va maktab“ sarlavhali xabar bosiladi. Bu boʻlajak adibning matbuotdagi dastlabki chiqishi edi. Oradan koʻp oʻtmay, uning „Toʻy“, „Ahvolimiz“, „Millatimga“, „Fikr aylagil“ kabi sheʼrlari, „Baxtsiz kuyov“ dramasi, „Juvonboz“ hikoyasi chop etiladi (1914–1915). Abdulla Qodiriy ijodining dastlabki namunalari boʻlgan bu asarlar millatparvarlik, maʼrifatparvarlik ruhida yozilgan boʻlib, jadidchilik gʻoyalari bilan sugʻorilgandir. Muallif unda xalqning zabun holatidan kuyib soʻzlaydi, millatni uygʻonishga daʼvat etadi, fikrlashga chorlaydi. Abdulla Qodiriyning „Uloqda“ hikoyasi (1916) avvalgi asarlari bilan tenglashtirib boʻlmaydigan darajada yuqori boʻlib, XX tongidagi oʻzbek realistik adabiyotining choʻqqisi, realistik hikoyaning eng yaxshi namunasi hisoblanadi.

IV.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.“Jahon adabiyoti” jurnali, 2013–4
2. Saviya.uz
3.Tafakkur.net
4. Султон И. Адабиёт назарияси. II жилдлик. Тошкент: Фан, 1978.
5. Султон И. Адабиёт назарияси. Тошкент: Ўқитувчи, 1980.
6. Умуров Ҳ. Адабиётшунослик назарияси. Тошкент: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси, 2004. – 274 б.