O’zbek Adabiyoti tarixi: Eng qadimgi adabiy yodgorliklar

To’maris afsonasi.

  To’maris O’rta Osiyo aholisining chet el bosqinchilari tajovuziga qarshi olib borgan mardona kurashining badiiy ifodasidir. Eposning bu janri tarixiy afsona deb ataladi. To’maris afsonasidagi voqealar O’kuz (hozirgi Amudaryo) daryosi qirg’oqlarida ro’y bergan. Eramizdan avvalgi VI asrda bir necha mamlakatlarni istilo qilgan ahamoniylar (Eron) shohi Kir (Kirovush) O’rta Osiyoga bostirib kiradi. O’rta Osiyo aholisi, ayniqsa, To’maris boshchiligidagi massaget qabilalari Kirga qarshi mardona kurash olib boradilar. Kir qo’shini yengiladi va uning o’zi 529 yilda jang maydonida o’ldiriladi. Shu voqealar tarixiy afsona “To’maris” eposining mazmunini tashkil etadi. Afsuski, bu asarning asli bizgacha yetib kelmagan; uning mazmuni yunon tarixchisi Gerodotning “Taqix” kitobi orqali yetib kelgan.To’maris bizgacha yetib kelgan afsonalar orasidagi eng qadimgi ayollar tasviridir. Atoqli olima Fozila Sulaymonova yunonlar To’maris deb atagan bu qahramonni Tumor deb nomladi. Mirkarim Osim qadimgi afsonani qayta ishlash asosida shu nomli hikoyasini yaratgan. Uning shu nomli hikoyasi to’y tasviridan boshlanadi. Afsonada Kirning Krez ismli maslahatchisi dono bo’lib, shohga: “Xotin kishidan yengilsang, chidab bo’lmas nomusga qolasan” degan gaplarni aytadi va hiyla ishlatishga chaqiradi. Bu hiyla natijasida To'’aris farzandidan ayrilsa ham, Kir qo's’inini yengadi.

  O’zbek xalq og’zaki ijodiga mansub “Oysuluv” dostonida “To’maris”ning o’ziga xos aks – sadolari mavjud.
  Afsona qahramonlari: To’maris (M.Osimning shu nomli hikoyasida To’maris “Agar elchi bo’lmaganingizda, shul gapni aytgan og’zingizni qum bilan to’ldirar edim. Boshimizdan zar sochganlaringda ham biz erkinlikni qullikka alishtirmaymiz” deydi. Elchi malikani Eron shohining hayoti bilan solishtiradi: “Shuyam malika bo’ldi-yu, o’z fuqarolari bilan yonma – yon o’tirib ovqat yeydi, sochlari o’sib yelkasiga tushgan, yilqichilar qo’l cho’zib, uning oldidan yog’liq go’shtni olib yeydilar, na ostida oltin taxta bor va na boshda toji”), uning o’g’li Sparganis (Sparangiz), Kir (Kayxisrav), Kirning maslahatchisi Krez, Kirning o’g’li Kambiz, eronlik asir chol va boshqalar.

Sarlavha: Re: Abituriyentlarga yordam: adabiyotdan tayyorlov kurslari

Jo'natildi: Robiya dan 20 Fevral 2008, 11:40:38
Shiroq

  “Shiroq” ham tarixiy voqelik zaminida vujudga kelgan qadimgi afsonadir. Shiroq – Vatan uchun jonini bergan qahramonlarning eng dastlabkisidir. Eron shohi Doro I (522-486) O’rta Osiyoga bostirib kiradi va bu yerdagi qabilalarni talashni davom ettiradi. O’rta osiyoda yashagan qabilalar o’z mustaqilliklarini tiklash uchun Doroga qarshi qattiq kurash olib boradilar. Masalan, 513 yilda Sak (shak) qabilalari katta qo’zg’olon ko’targan. Shu kurash “Shiroq” afsonasiga asos bo’ldi. Bu asarning asli saqlanib qolmagan, uning mazmuni yunon tarixchisi Polienning (er. Avv. II asr) “Harbiy hiylalar” kitobida bayon qilinadi. Afsonada cho’pon yigit Shiroq hiyla ishlatib Doro (Daryavush) qo’shinini halok qiladi va o’zi ham qurbon bo’ladi. Hikoya bosh qahramoni Shiroq timsolida o’z vataniga sadoqat, yuksak vatanparvarlik tarannum etilgan. Mirkarim Osim Shiroq obrazini badiiy ta’sirchan qilib tasvirlashga erishgan, Shiroq haqidagi yana Yavdot Ilyosov “Xolxol o’lim” qissasini, Mirmuhsin “Shiroq” dostonini, Sparetri haqida Mahkam Mahmud “Shaklar malikasi” hikoyasini yozgan.

  Afsona qahramonlari: cho’pon yigit Shiroq, yurt oqsoqollari: Rustak (uning nomi Sug’diyada ham, Eronda ham mashhur edi), Omarg, Saksfar, To’maris, Eron shohi Doro, uning sarkardasi Ranosbat va boshqalar.

Sarlavha: Re: Abituriyentlarga yordam: adabiyotdan tayyorlov kurslari

Jo'natildi: Robiya dan 27 Fevral 2008, 10:01:41