Oz tilim – o‘zbek tilim



Download 0,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet63/89
Sana01.01.2022
Hajmi0,85 Mb.
#291138
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   89
Bog'liq
ozbek tilining boyligi

Kanareykalar 
 
Kanareykalarning kelib chiqish tarixi Kanar, Azor hamda Madeyra orollariga 
borib taqaladi. Xonaki kanareykalarga qiziqqan kishilar uning o‘tmishi bilan 
tanishib, bu qushning chiroyi bilan birga xush ovozga egaligi, boshqa qushlarda 
uchramaydigan xislatlari borligidan ham boxabar bo‘ladilar. XV asrda Yevropada 
xonakilashtirila boshlangan bu qushning dovpyg‘i bora-bora biznes bilan 
shug‘ullanuvchilarga xizmat qilishini va kanareykashunoslik uchun katta daromad 
manbaiga aylanishini hech kim xayoliga keltirmagan. Dastlab bu mitti yovvoyi 
jonzot tuslanayotganda sariq rang hosil bo‘ladi. Ustki qismi carg‘ish-ko‘kish 
patining uchlari qoramtir va par chetlari bo‘ylab yoyiq tiniq nuqtalari bo‘ladi. 
Uning dum uchlari sarg‘imtir-ko‘kimtir rangda, ko‘ksi va bo‘yni och sariq – 
sarg‘imtir. Dum tarafga qarab sariq rangi ko‘payib boradi. Kanareykaning momiq 
patlari ingichka sariq chiziqcha bilan qoramtir tusga kirib boradi. Yosh qushchalar 
to‘lqinsimon tusda, sariq-kulrang belgilar bilan hamda tumshuq atrofi va bo‘ynida 


 
83 
uncha katta bo‘lmagan to‘q sariq  rang ko‘zga tashlanadi. Qush gavdasining 
uzunligi 12-14 sm bo‘ladi. O‘zbekistonda ko‘proq uning sariq, sarg‘imtir-ko‘kish, 
qizil va qizg‘ish hamda tojli turlari tarqalgan va ular asosan xonadonlarda boqiladi. 
O‘lkamizning tog‘li hududlarida ularning yovvoyi qarindoshlari uchraydi. 
Yovvoyi kanareykalar tuxum qo‘ymaydigan vaqtda gala bo‘lib, bir joydan 
ikkinchi joyga ozuqa izlab ko‘chib yuradi. Ular turli-tuman  o‘simlik urug‘lari, 
yam-yashil ko‘katlar va ba’zi bir mevalar, masalan, uzum va yangi unib chiqqan 
maysa urug‘lari bilan oziqlanadi. Bu qushlar uchun tariq, poliz ko‘kati, karam, 
shuningdek, yarim pishgan “kanareykacha” urug‘i ozuqa bo‘ladi.  Shuningdek,  
oziqlanish paytida kanareyka qushlari mayda qurt-qumursqalarni va ignabargli 
o‘simlik poyalarini ham cho‘qilab yeydi. Suvda cho‘milish odatiy hol bo‘lib, ularni 
ko‘pincha kam suvli irmoq va daryolarda cho‘milayotganini uchratish mumkin. 
Quyosh botishidan avval tunash joyida bir yerga to‘plana boshlaydi, so‘ngra 
daraxtda uzoq vaqt chug‘urlab sayraydi. (N.Alimov) 
35. Quyidagi qo‘shimchalar qo‘shilishi bilan so‘zning tarkibida tovush tushadi 
yoki ortadi:  
1)  o‘rin, qorin, burun, o‘g‘il, bo‘yin, ko‘ngil kabi ba’zi so‘zlarga egalik 
qo‘shimchasi qo‘shilganda, qayir, ayir kabi fe’llarga nisbat shaklini yasovchi -il 
qo‘shimchasi qo‘shilganda, ikki, olti, yetti so‘zlariga  -ov,  -ala qo‘shimchalari 
qo‘shilganda ikkinchi bo‘gindagi unli aytilmaydi va yozilmaydi: o‘rin-o‘rnim, 
qorin-qorni, burun-burning,  o‘g‘il-o‘g‘ling, ko‘ngil-ko‘ngli, yarim-yarmi; qayir-
qayril, ulug‘-ulg‘ay, sariq-sarg‘ay, ikki-ikkov,  ikki-ikkala,  yetti-yettov kabi; 
2) u, bu, shu, o‘sha olmoshlariga -da,  -dan,  -day,  -dagi,  -ga,  -gacha,  -cha 
qo‘shimchalari qo‘shilganda n tovushi qo‘shib aytiladi va shunday yoziladi: unda, 
bunday,  shunda, o‘shancha  kabi; bu olmoshlarga egalik qo‘shimchalari 
quyidagicha qo‘shiladi: buningiz, o‘shanisi kabi;  
 3) o, o‘, u, e unlilari bilan tugaydigan so‘zlarga egalik qo‘shimchalari 
quyidagicha qo‘shiladi: 
a) ko‘pchilik so‘zlarga egalik qo‘shimchalari -m, -ng, -si; -miz, -ngiz, -si (yoki 
-lar) shaklida tovush orttirmay qo‘shiladi: bobom, bobong, bobosi; bobomiz, 
bobongiz, bobosi (yoki bobolari); orzum, orzung, orzusi; orzumiz, orzusi kabi;  
  b) parvo, obro‘, mavqe, mavzu, avzo so‘zlariga I, II shaxs egalik 
qo‘shimchalari qo‘shilganda bir y tovushi qo‘shib aytiladi va shunday yoziladi: 
parvoyim, parvoying; parvoyimiz, parvoyingiz; obro‘yim, obro‘ying; obro‘yimiz, 
obro‘yingiz  kabi; III shaxs egalik qo‘shimchasi parvo, avzo, obro‘, mavqe 
so‘zlariga  -yi  shaklida, xudo, mavzu  so‘zlariga esa  -si   shaklida qo‘shiladi: 
avzoyi, mavzusi kabi (dohiy kabi y undoshi bilan tugagan so‘zga ham III shaxsda  
-si  qo‘shiladi: dohiysi kabi); 


 
84 
men, sen olmoshlariga  -ni,  -ning,  -niki qo‘shimchalari qo‘shilganda 
qo‘shimchadagi n aytilmaydi va yozilmaydi: meni, mening, meniki;  seni,  sening, 
seniki kabi. 
 
 Quyida berilgan  so‘zlarning xatosini toping, qo‘shimcha qo‘shilganda 
fonetik o‘zgarish bo‘ladigan so‘zlarni  ko‘chiring. 
 
menning 
og‘izim 
qoshiqga 
soqqan 
aytti 
 
toqqa 
ketkan 
senniki 
obro‘im 
terakka 
 
do‘slarim 
Toshkenga 
singilim 
pastay 
o‘g‘ilimiz 
 
ulug‘ay 
tilakim 
buyruqi 
yaxshiroqi 
chiroqimiz 
 
 
Matnni o‘qing. 
 

Download 0,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   89




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish