Oz tilim – o‘zbek tilim

  
O`ttiz uchinchi mashg`ulot  
 
  Asos va qo‘shimchalar imlosi 
 
33. Qo‘shimcha qo‘shilishi bilan so‘z oxiridagi unli o‘zgaradi: 
1) a unlisi bilan tugagan fe’llarga -v,  -q,  -qi qo‘shimchasi qo‘shilganda a 
unlisi o aytiladi va  shunday yoziladi: sayla-saylov, sina-sinov, aya-ayovsiz, so‘ra-
so‘roq, bo‘ya-bo‘yoq, o‘yna-o‘ynoqi, sayra-sayroqi kabi;   
2) i unlisi bilan tugagan ko‘pchilik fe’llarda -v,  -q qo‘shimchalari 
qo‘shilganda bu unli u aytiladi va yoziladi: o‘qi-o‘quvchi, qazi-qazuvchi, sovi-
sovuq kabi. Lekin i unlisi bilan tugagan ayrim fe’llarda -q qo‘shilganda bu unli i 
aytiladi va yoziladi: og‘ri-og‘riq, qavi-qaviq kabi. 
 
Eslatma: 
1) undosh bilan tugagan barcha fe’llarga -uv qo‘shiladi: ol-oluv, yoz-yozuv 
kabi; 
2) undosh bilan tugab, tarkibida u unlisi bor fe’lga -uq qo‘shiladi: uz-uzuq, 
yut-yutuq kabi. Lekin uyushiq, burushiq, uchuriq, (shuningdek, bulduriq) kabi 
so‘zlarning uchinchi bo‘g‘inida i aytiladi va yoziladi. 
Matnni o‘qing. 
 
Ayol mo‘jizasi 
 
* Tabiatda bitta mukammal mo‘jiza bor, u – Ayoldir! 
Erkak g‘ayrati va ilmi bilan dunyo quradi, ayol latofati va hilmi bilan. Erkak 
hamisha bezovta, borini sarflab dunyo kezgani kezgan, ayol –  osuda, mehrini 
sarflab uyini bezagani bezagan. Erkak uchun dunyo – uy, ayol uchun uy – dunyo. 
Erkakning qismati jabr, ayolning qismati –  sabr. Chunki erkak jabr tortib taxt 
topadi, ayol sabr qilib – baxt...   
Ayollar qismatiga qarab yurtning qismatini aytib bersa bo‘ladi. 
Ayolning bir narsaga hech ishongisi kelmaydi –  qariganiga. Shuning uchun 
ham vaqt daryosini orqaga qaytarishni orzu qilmagan ayolni topish dushvor. 
* Hamd va hadyaga ziqna kishi ayolga do‘st bo‘la olmaydi. 
* Ikki purma’no hikmat bor. Birinchisi – ayol qulog‘i bilan sevadi, erkak – tili 
bilan. Ikkinchisi –  haqiqat gapiruvchining tilida emas, eshituvchining qulog‘ida. 
Bu ikki hikmatni bir-biriga qo‘sholsangiz, ayol diliga yo‘l topasiz. 

---

 
81 
“Asal” deb “zahar” totish  –  erkak qismati, “asal”dan erkak bezmasin deb, 
“zahar” bo‘lish – ayol hikmati. 
Ayol  o‘zini malika bilib qanchalik ko‘z-ko‘z qilmasin, o‘zi tuqqan 
farzandining cho‘risi ekanini aslo unutmaydi. 
Erkak uchun sevilish emas, sevmaslik azob, ayol uchun sevish emas, 
sevilmaslik azob. 
* Malik bo‘lishni istamagan yigit yo‘q, malika bo‘lishni istamagan qiz. 
* Erkaklar aqlli ayolga emas, chiroyli ayolga uylanishni ma’qul ko‘radilar. 
Chunki, birinchisi ular dilida hasad uyg‘otadi, ikkinchisi – havas. Havas bilan bir 
umr yashash mumkin, hasad bilan-chi? Aslo. 
Er ko‘rgan ayolning erkaligi boshqa, ayol ko‘rgan erkakning – ayyorligi. 
Ayollardan faylasuf chiqqan emas. Chunki ular donolik qilishdan donolar 
tug‘ishni afzal ko‘radilar. 
Baxtiyorlik boisini ayol o‘zida deb biladi, baxtsizlik boisini – erida. 
Hatto rad qilib bo‘lmas dalillar bilan aybini isbotlasang ham, ayol o‘z 
begunohligini isbotlash uchun dalil topa oladi. 
Ayolning raqibi – ayol. 
Mahbubasi ilhom yoki dalda bermaganida, erkak zoti birorta ham arzigulik 
kashfiyot qila olmasdi. Shuning uchun u barcha kashfiyotlarni ayol ismi bilan 
ataydi va o‘z ojizligini bilmagan holda, oshkor etadi. 
Ayollar birlashsa taxtlar, chegaralar va saltanatlarga o‘rin qolmasdi, barcha 
xalqlar bir davlatga fuqaro bo‘lib, bir dinga e’tiqod qo‘yib, bir mavjudotdan najot 
kutib yashardi. O‘sha davlat, o‘sha din, o‘sha mavjudot – ayoldir, ayol! 
Ayol rad etgan hikmatdan hikmat topa olgan odamgina yashashdan hikmat 
topa oladi. 
Alla  –  mangulik madhiyasi. Allada barcha donishmandlar topgan va hali 
topolmagan donishmandlik yashiringan. 
Ayol mavjudligining o‘zi bir ziynat! 
Sevganlar ko‘p, sevilganlar oz. Sevganlar ham, sevilganlar ham ayol hukmida.    
(V.Alimasov)  

---

 
82 
 
34. k, q undoshi bilan tugagan ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarga; shuningdek, bek, yoq  
kabi ayrim bir bo‘g‘inli so‘zlarga egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda k undoshi g 
undoshiga, q undoshi g‘  undoshiga aylanadi va shunday yoziladi: tilak-tilaging, 
yurak-yuragim, kubok-kubogi, bek-begi; tayoq-tayog‘i, qoshiq-qoshig‘i, yaxshi-
yaxshirog‘i, yo‘q-yo‘g‘i kabi. Lekin ko‘p bo‘g‘inli  o‘zlashma so‘zlarga, bir 
bo‘g‘inli ko‘pchilik so‘zlarga egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda k, q tovushi 
aslicha aytiladi va yoziladi: ishtirok-ishtiroki, ocherk-ocherki, erk-erki, huquq-
huquqim, ravnaq-ravnaqi, yuq –yuqi  kabi. 
Quyidagilardan  egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda fonetik o‘zgarish 
bo‘ladigan so‘zlarni ajrating va ko‘chiring. 
shahar 
ona 
burun 
og‘iz 
qoshiq 
chelak 
tilak 
erk 
kasb 
farq 
qishloq 
qorin 
qo‘shiq 
oshiq 
bek 
taroq 
o‘roq 
boshliq 
so‘roq 
tumshuq 
kurak 
zirak 
devor 
kitob 
lab 
go‘zal 
qo‘l 
osmon 
raqib 
sadoqat 
tuproq 
qo‘rg‘on 
 
 
Matnni  o‘qing va qo‘shimcha qo‘shilishi natijasida tarkibida o‘zgarish 
bo‘lgan so‘zlarni ko‘chiring.