O’z betinshe ta’lim jumisi Temasi:”Auditorliq ka’sibine professional talaplar ha’m auditorliq iskerlikti licenziyalaw

Auditorliq ka’sibine qa’niygelik talaplar

Auditorlardin’ joqarı dárejedegi kásip uqıpı ótkeriletug’in auditorlik tekseriwler hám professional xızmetler eń joqarı dárejede ámelge asırılıwınıń girewi esapla -nadi.
Mine sol sebepli de Finans ministrligi tárepinen auditorlik iskerligi menen shuǵıllanıwǵa joqarı talaplar ornatılǵan.
Auditorlik kásipiniń uqıp dárejesine qoyılatuǵın tiykarǵı talaplar Ózbekstan Respublikası ministrler Kabinetinin’ 2000 jıl 22 sentyabrindegi 365-sanlı «Auditorlik iskerligin jetilistiriw hám auditorlik tekseriwleriniń áhmiyetin asırıw tuwrısında»gi sheshiminde belgilengen. Auditorlik ilmiy tájriybe sertifikatına iye bolıw ushın dawagerler Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi tárepinen 2000 jıl 28 avgustda 17-17/534-sanlı buyrıq menen tastıyıqlanǵan «Auditorlardi tayarlaw hám sertifikatsiyalaw programması» hám 2000 jıl 25 sentyabrde 68-sanlı buyrıq menen tastıyıqlanǵan «Auditor ilmiy tájriybe sertifikatın beriw tártibi tuwrısındaǵı Qaǵıyda»ga muwapıq 240 saatlıq kurstı oqıwı hám imtixan tapsırıwları kerek.
Auditorlik iskerligin litsenziyalaw -bul audit tarawı -dagi nızamshılıqqa ámel etiliwi ústinen mámleket qadaǵalawı ornatıw usılı bolıp tabıladı. Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń atı joqarıda belgilengenler etilgen 365-sanlı sheshimine muwapıq «Auditorlik iskerligin ámelge asırıw ushın auditorlik shólkemlerine litsenziya beriw tuwrısında nizam»tastıyıqlanǵan.
Bul Qaǵıydaǵa muwapıq Ózbekstan Respublikası aymaǵında auditorlik iskerligi menen auditorlik iskerligin ámelge asırıw ushın arnawlı ruxsatnama ámeldegi bolǵan jag’dayda ámelge asıriladı. Auditorlik shólkemleriniń professional xızmetlerin bolsa bunnan tısqarı. Auditorlik iskerligin litsenziyalaw Finans ministrligi tárepinen ámelge asıriladı.
Auditorlik iskerligin ámelge asırıw ushın litsenziya beriw, litsenziya beriwdi biykarlaw, litsenziyanıń ámel qılıw múddetin toqtatıw, bıykarlaw, toqtatıp

turıw yamasa ámel etiwin qayta tiklew tuwrısındaǵı qarar Finans ministirliginin’ buyrıǵı menen rásmiylestiriledi.

Auditorliq shólkemleri litsenziya alıw ushın Finans ministrligine usınıs etetuǵın arzaǵa tómendegi hújjetlerdi qosımsha etedi:

1. 
   Shólkemlestiriw hújjetleriniń (ustav, shólkemlestiriw shártnaması ) notarial mekeme tárepinen
   
2. 
   Keminde eki auditor ilmiy tájriybe sertifikatlarınıń tastıyıq-langan nusqaları
   
3. 
   Salıq tólewshiniń identifikaciya nomeri (STIR-INN) berilgenligi tuwrısında Salıq organı tárepinen berilgen málimleme;
   
4. 
   Arzanı kórip shıǵıw ushın jıyim to’lengenligin tastıyqlawshi banktiń tólew hújjeti.
   

Bul hújjetler bir nusqada usınıs etiledi hám bulardan basqa hújjetlerdi talap etiliwine jol qoyılmaydı.
Auditorlik shólkemi tapsırǵan arza hám basqa zárúr hújjetler litsenziyalaytuǵın organ tárepinen 15 kún ishinde kórip shig’ilip, litsenziya beriw yamasa litsenziya beriwdi biykarlaw etiw tuwrısında qarar qabıl etiliwi kerek. Hújjetler litsenziyalaytuǵın organlar tárepinen kórip shıǵılǵanlıǵı ushın auditorlik shólkemi eń kem is haqısınıń (tólew kúnindegi) eki esesi muǵdarında jiyim to’lenedi.
Auditorlik iskerligin ámelge asırıw ushın berilgen litsenziyanıń ámel qılıw múddeti berilgen sáneden baslap 5 jıl. Litsenziya 5 jıldan kem múddetke tek auditorlik shólkeminiń arzasına kóre beriliwi múmkin. Litsenziya birden-bir (standart ) formada beriledi.
Litsenziyalaytuǵın organ litsenziya beriw yamasa litsenziya beriwdi biykarlaw etiw tuwrısında qarar qabıl etilgennen keyin, úsh kún dawamında bul haqqında auditorlik shólkemine bildiriw xati jiberiwi kerek.
Litsenziya beriw tuwrısındaǵı bildiriw xati litsenziya pitimi joybarı qosımsha etilgen halda jazba formada auditorlik shólkemine jiberilip, ol jaǵdayda mámleket baji tolıqnatuǵın bank rekvizitlari hám tólew múddeti kórsetiledi. Litsenziya ushın mámleket baji eń kem jumıs penen haqining tórt bir muǵdarda o’ndiriledi hám respublika byudjetine ótkeriledi.
Litsenziya beriw auditorlik shólkemi tárepinen mámleket baji tolıq to’lengenligin tastıyıqlaytuǵın hújjet usınıs etilgen táǵdirde hám litsenziya pitimi imzalanganan keyin ámelge asıriladı.
Litsenziyanıń tiykarı auditorlik shólkemine beriledi, nusqası belgilengen tártipte litsenziyalaytuǵın organda saqlanadı.
Auditorlik shólkemine litsenziya beriw litsenziyalaytuǵın organ tárepinen tómendegi jaǵdaylarda biykarlaw etiliwi múmkin:
-auditorlik shólkemi tárepinen zárúr dárejede rásmiylestirilmegen hújjetler usınıs etilgende;
-usınıs etilgen hújjetlerde isenimsiz yamasa qa’te maǵlıwmatlar bolǵanda ;
-auditorlik shólkeminiń litsenziya talapları hám shártlerine saykes emesligi. Licenziya beriwdi biykarlaw etiw ushın tiykar bolǵan sebeplardi durislaw ushın auditorlik shólkemine ko'pi menen 15 kún muddet beriledi.
Kemshilikler jónge salıw etilgeninen keyin hújjetler qayta kórip shıǵilıwı múmkin. Hújjetlerdi qayta kórip shıǵıw litsenziyalaytuǵın organ tárepinen auditorlik shólkeminiń arzası hám oǵan qosımsha etken barlıq zárúr hújjetleri alınǵan kúnden baslap 10 kún dawamında ámelge asıriladı. Hújjetlerdi qayta kórip shıǵıw ushın pul o’ndirilmeydi. Auditorlik shólkemi litsenziyanıń ámel qılıw múddeti tawısıwınan eki ay aldın litsenziyalawshi organǵa litsenziyanıń ámel qılıw múddetin uzaytırıw tuwrısında arza usınıs etedi. Arzaǵa tómendegi hújjetler qosımsha etiliwi kerek:
-shólkemlestiriw hújjetleriniń notarial mekeme tárepinen tastıyıqlanǵan nusqaları (litsenziyanıń ámel qılıw múddetin uzaytırıw tuwrısında arza berilgen sánede olarǵa ózgertiwler kiritilgen táǵdirde);
-auditorlik shólkemi quramındaǵı auditorlik tekseriwlerin ámelge asırıwshı auditorlar tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar ;
-finanslıq jaǵdayı tuwrısında belgilengen forma daǵı málimleme;
-arzanı qayta kórip shıǵıw ushın pul to’lengenligin tastıyıqlaytuǵın hújjet;
Litsenziyanıń ámel qılıw múddetin uzaytırıw tuwrısındaǵı arzanı kórip shıǵıw ushın auditorlik shólkemi tárepinen bir eń kem mıynet haqı muǵdarında pul to’lenedi. Litsenziyanıń ámel qılıw múddetin uzaytırıw yamasa uzaytırıwdı biykarlaw etiw haqqindag’i qarar auditorlik shólkemi arza tapsırǵan kúnden baslap on kún ishinde qabıl etiliwi kerek. Litsenziyanıń ámel qılıw múddeti tiyisli mámleket boji to’lengen halda 5 jılǵa shekem múddetke uzaytırılıwı múmkin. Bul jumıs penen auditorlik shólkemi mámleket boji tólegenligi tuwrısındaǵı hújjetti usınıs etkennen keyin 3 kún ishinde ámelge asırılıwı kerek.
Auditorlik shólkemi tárepinen litsenziya pitiminiń talapları hám shártlerine ámel etilgende litsenziyanıń ámel qılıw múddetin uzaytırıw aldınǵı berilgen litsenziya blankasina arnawlı belgi qoyıw jolı menen ámelge asıriladı. Eger litsenziyanıń ámel etiwi arza berilgen sánede yamasa arza kórip shıǵılıp atırǵan dáwirde nızam hújjetlerine muwapıq toqtatıp qoyılǵan bolsa, litsenziyanıń ámel qılıw múddeti uzaytırilmaydi.
Auditorlik shólkemi qayta dúzilgen, onıń atı yamasa ornı ózgergen jaǵdaylarda, auditorlik shólkemi, yoxud onıń huqıqıy miyrasxorı, qayta dizimnen ótkerilgennen keyin bir hápte múddette litsenziyalaytuǵın organǵa qayta rásmiylestiriletuǵın litsenziyanı hám tiyisli ózgertiwlerdi tastıyıqlaytuǵın hújjetlerdi qosımsha etken halda litsenziyanı qayta rásmiylestiriw tuwrısında arza beriwleri kerek.
Hújjet litsenziyalaytuǵın organǵa auditorlik shólkemi tárepinen tikkeley, yamasa hújjetler alınǵanlıǵın bildirip qoyıw shárti menen pochta baylanısı quralı arqalı jetkizip beriledi.
Litsenziyanı qayta rásmiylestiriw tuwrısındaǵı qarar tiyisli arza alınǵan kúnden baslap bes kún múddette litsenziyalaytuǵın organ tárepinen qabıl etiledi. Bunda litsenziyalaytuǵın organ litsenziyalar reestriga tiyisli tárzde ózgertiwler kiritedi.
Ámel qılıw múddeti tawsilmag' joǵatıp qoyılǵan yamasa jaramsız halǵa kelip qalǵan litsenziya ornına, auditorlik shólkeminiń arzasına kóre, nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte dublikat beriliwi múmkin.
Bunday jaǵdaylarda auditorlik shólkemi joǵatıp qoyılǵan yamasa jaramsız halǵa kelip qalǵan litsenziyanıń haqıyqıy emesligi haqinda ǵalabalıq informaciya qurallarında járiyalawı, sonıń menen birge, daǵazanı litsenziyalaytuǵın organǵa usınıwı kerek.
Licenziya qayta rásmiylestirilganligi yamasa dublikat berilgenligi ushın bir eń kem jumıs penen haqi muǵdarında yigim litsenziyalaytuǵın organdıń arnawlı esap nomerine ótkeriledi. Bul tólewdi ótkerilgenligin tastıyıqlaytuǵın hújjet nusqası litsenziyanı qayta ras-miylashtirish ushın berilgen arzaǵa qosımsha etiledi.
Licenziya qayta rásmiylestirilgenge shekem auditorlik shólkemine auditorlik tekseriwin ótkeriw qadaǵan etiledi.
Auditorlik iskerligin ámelge asırıwda auditorlik shólkemine salıstırǵanda tómendegi litsenziya talapları hám shártleri qo'-yiladi:
-«Auditorlik iskerligi tuwrısında»gi Ózbekstan Respublikası Nızamına, auditorlik iskerliginiń milliy standartları, sonıń menen birge, basqa nızam hújjetleri talaplarına ámel qılıw ;
-shtatında keminde eki dana auditor bolıwı ;
-auditorlik tekseriwi ótkeriw sıyaqlında alınǵan informaciyanıń jasırınlıǵın támiyinlew;
-auditorlik tekseriwleri ótkeriw boyınsha shártnama minnetlemelerin waqıtında hám sapalı orınlaw ;
-auditorlik shólkemi basshısı lawazımına tek auditordi belgilew;
-auditorlik iskerligin ámelge asırıw sıyaqlında ǵárezsizlikti támiyinlew;
-isenimli auditorlik esabatı dúziw hám auditorliq juwmaǵı beriw;
-tek auditorlik iskerligin ámelge asırıw ;
-nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan ustav kapitalına ıyelew;
-puqaralıq juwapkerligin qamsızlandırıw qılıw polisiga ıyelew;
-óz pochta mánzil ózgertirilgenligi tuwrısında 10 kún múddette litsenziyalaytuǵın organǵa bildiriw xati jiberiw;
-auditorlik iskerligin ámelge asırıw menen baylanıslı bolǵan basqa informaciyanı litsenziyalaytuǵın organ talabına kóre usınıw.
Litsenziyalaytuǵın organ auditorlik shólkemleri tárepinen litsenziya shártnamasında názerde tutılǵan litsenziya talapları hám shártlerine ámel etiliwi ústinen qadaǵalawdı ámelge asıradı.
Auditorlik shólkemi tárepinen litsenziya talapları hám shártleri buzılǵan jaǵdaylarda litsenziyalaytuǵın organ litsenziyanıń ámel etiwin toqtatıp turıwǵa yamasa pútkilley toqtatıwǵa haqılı bolıp tabıladı.
Auditorlik shólkemi tárepinen litsenziya talapları hám shártleri buzılǵan, sonıń menen birge auditorlik shólkemi tárepinen litsenziyalaytuǵın organnıń anıqlanǵan buzılıwlardı saplastırıw tuwrısındaǵı sheshimi atqarılmaǵan jaǵdaylarda litsenziyalaytuǵın organ litsenziyanıń ámel etiwin toqtatıp qoyıwı múmkin.
Licenziyalaytuǵın organ litsenziyanıń ámel etiwin toqtatıp qoyıw tuwrısında qarar qabıl etilgenligi haqqında qarar qabıl etilgeninen keyin úsh kún dawamında auditorlik shólkemine bildiriw xati jiberiw shárt. Litsenziyalaytuǵın organ auditorlik shólkemine litsenziyanıń ámel etiwin toqtatıp qoyıwǵa alıp kelgen jaǵdaylardı jónge salıw etiw múddetin belgileydi. Bul múddet altı aydan asıp ketiwi múmkin emes.
Licenziyanıń ámel etiwi toqtatıp qoyılǵan dáwirde auditorlik shólkemi tárepinen iskerlik ámelge asırılǵanda nızam hújjetlerine muwapıq juwapkerlikke tartıladı.
Licenziyanıń ámel etiwin toqtatıp qoyıwǵa alıp kelgen jaǵdaylar auditorlik shólkemi tárepinen jónge salıw etilgen jag’dayda litsenziyalaytuǵın organ bul jaǵdaylar jónge salıw etilgenligi tuwrısında tastıyıqnoma alınǵan waqıttan baslap 10 kún múddette li-tsenziyaning ámel etiwin qayta tiklew tuwrısında qarar qabıl etedi.
Eger auditorlik shólkemi kórsetip ótilgen jaǵdaylardı belgilengen múddette jónge salıw etpegen bolsa, litsenziyalaytuǵın organ litsenziyanıń ámel etiwin pútkilley toqtatadı.
Auditorlik iskerligin ámelge asırıw ushın berilgen litsenziyanıń ámel etiwi tómendegi jaǵdaylarda da toqtatıladı :
-auditorliq shólkemi litsenziyanıń ámel etiwin toqtatıw tuwrısında arza menen murajet etkende;
-auditorliq sho’lkem jabilg’anda;
-auditorliq sho’lkemdi qayta islew etish na’tiyjesinde onin’ jumisi pu’tkilley toqtag’an tag’dirde, qayta o’zgertiw bunnan mustasno;
-auditorliq sho’lkem ta’repinen licenziya talaplari muntazam ra’wishte buzip barilg’aninda ya’ki bir ma’rte qopal ra’wishte buzilg’aninda;
Licenziyalaytuǵın organ litsenziyanıń ámel etiwin pútkilley toqtatıw tuwrısındaǵı sebepleri tiykarlanǵan halda qarar qabıl etilgenligi haqqında ol qabıl etilgennen keyin úsh kún dawamında auditorlik shólkemine bildiriw xati jiberedi. Usı qarardı auditorlik shólkemi alǵan kúnden baslap litsenziya on kún dawamında litsenziyalaytuǵın organǵa qaytarılıwı hám joq etiliwi kerek Qarar qabıl etilgen sáneden baslap litsenziyanıń ámel etiwi toqtatilgan esaplanadı.
Licenziyanıń ámel etiwin toqtatıw ushın tiykar bolıp esaplanatuǵın litsenziya talapları hám shártlerin bir ret qopal túrde buzıwǵa tómendegiler kiredi:
-iskerliginiń auditorlik iskerligi menen baylanıslı bolmaǵan basqa túrlerin ámelge asırıw ;
-auditorlik iskerligin ámelge asırıwda ǵárezsizlikti támiyinlamaslik;
-isenimsiz yoxud pútkilley ótirik auditorlik juwmaǵı dúziw;
-auditorliq tekseriwi ótkeriw sıyaqlında alınǵan jasırın informaciyanı auditorlik tekseriwi buyırtpashısınıń ruxsatisiz ashiq jarıya qılıw, nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan hallar bunnan tısqarı.
Auditorlik iskerligin ámelge asırıw ushın berilgen litsenziya tómendegi jaǵdaylarda yuridikalıq kúshin joǵatǵan hám biykar etilgen esaplanadı :
-auditorlik shólkemi litsenziyanı bıykarlaw tuwrısında arza menen shaqırıq etkende;
-litsenziya jasama hújjetlerden paydalanǵan halda alınǵanlıǵı fakti anıqlanǵanda ;
-arnawlı kepillikli mámleket organınıń litsenziya beriw haqqindag’i sheshimi nızamǵa qarsılıǵı anıqlanǵanda ;
-eger auditorlik shólkemi litsenziya beriw ushın qarar qabıl etilgenligi tuwrısında bildiriw xati jiberilgen (tapsırılǵan ) waqıttan baslap úsh ay dawamında litsenziyalaytuǵın organǵa mámleket boji tolıqnganligini tastıyıqlaytuǵın hújjet usınıs etpegen bolsa, yamasa licenziya pitimin tastıyıqlamagan bolsa.
Licenziya sud sheshimine kóre de biykar etiliwi múmkin.
Licenziyalaytuǵın organ litsenziyanıń ámel etiwin biykar qiliw tuwrısında qarar qabıl etilgenligi haqqında auditorlik shólkemine qarar qabıl etilgennen keyin úsh kún dawamında bildiriw xati jiberiwi kerek. Bul qarar auditorlik shólkemi tárepinen alınǵan kúnden baslap litsenziya on kún dawamında litsenziyalawshi
organga qaytarılıwı hám joq etiliwi kerek. Bıykarlaw tuwrısındaǵı qarar litsenziya berilgen sáneden baslap ámel etedi.
Licenziyanıń ámel etiwin toqtatıp qoyıw, jańalaw, toqtatıw tuwrısındaǵı, sonıń menen birge, litsenziyanı biykar qılıw haqqında litsenziyalaytuǵın organ tárepinen shıǵarılǵan qararlar ǵalaba xabar qurallarında daǵaza etiliwi kerek.
Litsenziyalaytuǵın organ auditorlik iskerligin ámelge asırıw ushın litsenziyaǵa iye bolǵan auditorlik shólkemleriniń reestrini júrgizedi, ol jaǵdayda tómendegiler kórsetip ótilgen bolıwı kerek:
-auditorlik shólkeminiń atı jáne onıń jaylasqan ornı (pochta adresi);
-telefon (faks) nomeri;-esap -kitapschyoti;
-salıq to’lewshinin’ identfikaciya nomeri;
-shólkemlestiriwshilerdin’ ustav kapitalindag’I u’lesleri haqqindag’I axbarat;
-shólkem basshısınıń famılıyası, atı hám atasınıń atı hám de auditor ilmiy tájriybe sertifikatınıń sánesi, onıń tártip nomeri, sonıń menen birge, auditor shólkeminde isleytuǵınlardıń ilmiy tájriybe sertifikatlarınıń tártip nomerleri hám sáneleri;
-litsenziya berilgen sáne, onıń tártip nomeri hám ámel qılıw múddeti;
-litsenziyalardıń ámelde bolıwın uzaytırıw, toqtatıp turıw, toqtatıw, qayta tiklew hám bıykarlaw tiykarları hám sáneleri;-litsenziyalardı qayta rásmiylestiriw hám dublikatlar beriw tiykarları hám sáneleri.
Reestrdagi informaciya mápdar adamlardıń ol menen tanısıp shıǵıwları ushın ashıq esaplanadı hám jazba haldaǵı sorawǵa kóre reestrdan kóshirme jol menende beriledi.
Bir auditorlik shólkemine salıstırǵanda reestrdan alınǵan informaciyanı bergenlik ushın eń kem is haqısınıń (informaciya usınıw tuwrısında arza berilgen sánedegi) yarımı muǵdarında aqsha undiriladi.
Mámleket ha’kimiyati hám basqarıwı shólkemlerine reestrdan alınǵan informaciya biypul usınıs etiledi.
Reestrdan alınǵan informaciyanı usınıs etkenlik ushın tólew summası litsenziyalaytuǵın organdıń arnawlı esap betine ótkeriledi.
Reestrdan alınǵan informaciyanı usınıw múddeti tiyisli arza berilgen sáneden baslap (onı usınıs etkenlik ushın aqsha tolıqnganlıgı tuwrısında hújjet usınıs etilgen táǵdirde) úsh kúnden asıp ketiwi múmkin emes.
Licenziyalaytuǵın organ shıǵarǵan qarar ústinen auditorlik shólkemi belgilengen tartipte sudqa shaǵım etiwi múmkin.