O‘tkazgich markasini tanlash

Yuklama tokiga ko‘ra tanlash

O‘tkazgichlar elektr iste’molchilar va energiya manbalarini bir-biriga bog‘lash uchun xizmat qiladi. O‘tkazgichdagi tok elektr iste’molchi quvvatiga bog‘liq bo‘ladi: quvvat qancha katta bo‘lsa, o‘tkazgichda oqayotgan tok ham shuncha katta bo‘ladi. Qarshiligi R bo‘lgan o‘tkazgichdan I tok oqib o‘tganida I²R quvvat isrofi yuz beradi va buning natijasida o‘tkazgich qiziydi. Quvvat isrofi tok va qarshilikka bog‘liq bo‘lganligi, qarshilik esa o‘tkazgichning kundalang kesim yuzasiga bog‘liqligi sababli, aniq kundalang yuzali o‘tkazgichdan oqib o‘tayotgan tok ortishi bilan o‘tkazgichning qizish harorati ham ortadi. Har bir izolyasiya sinfi ma’lum maksimal yul quyiladigan qizish harorati va I_y.q. tokka ega.

O‘tkazgichning kundalang kesim yuzasiga, o‘tkazgich chulg‘ami materialiga, izolyasiya sinfiga, o‘tkazgichlarning urnatilish sharti va o‘tkazgichdagi chulg‘amlar soniga bog‘liqligiga ko‘ra o‘tkazgichda tokning yul quyilgan qiymati ma’lumotlar jadvalida keltiriladi (10.1-jadval).

O‘tkazgichdagi hisobiy tok I_H aniqlangach, ma’lumotlar jadvalidan unga mos keluvchi q_I kundalang kesim yuzasi topib olinadi. Bunda I_REI_X bo‘lishi zarur. Hisobiy tok I_H elektr iste’molchi soni va turi, ushbu uzatish liniyasining ulanish usuliga bog‘liq.

Elektr quvvati P bo‘lgan elektr liniyasi oxiriga ulangan bir fazali iste’molchi uchun hisobiy tok quyidagiga teng.

(9.1)

bu yerda U_F-faza kuchlanishi; cos -elektr iste’molchi quvvat koeffisienti.

Elektr liniyasi oxiriga ulangan uch fazali iste’molchi uchun hisobiy tok

(9.2)

bu yerda P-uch fazali iste’mochi quvvati; U_L –liniya kuchlanishi.

Bir fazali kabi uch fazali iste’molchilar ham bitta liniya buylab joylashtirish mumkin, ya’ni o‘zatish liniyasiga turli nuqtalardan ulangan (9.1-rasm). Bu holda (9.1) va (9.2) ifodalardagi P quvvat urniga hisobiy quvvatni qullash zarur.

(9.3)

bu yerda P_i- i elektr iste’molchi nominal quvvati; k_T –talab koeffisienti; n-liniyaga ulangan elektr iste’molchilar soni.

9.1-jadval

Atrof muhit harorati 25^S bo‘lganda 1 kV gacha kuchlanishda rezina yoki plastmassa izolyasiyadan iborat alyumin (surat) yoki mis (maxraj) chulg‘amli o‘tkazgichlar uchun ruxsat etilgan tok I_RE.

АПР, АПРТО, АПРВ, АПВ, ПР, ПРТО, ПРГ, ПРВ, ПВ, ПГВ, ПРГВ
O‘tkazgich kundalang kesim yuzasi, mm^2	Urnatilish turiga bog‘liq bo‘lgan ruxsat etilgan tok IRE (A)
	ochiq	Po‘lat trubalar va trubalarga joylashtirilgan o‘tkazgichlar soni
	-	2	3	4	5...6	7...8
1,0	-/17	-/16	-/15	-/14	-	-
1,2	-/20	-/18	-/16	-/15	-	-
1,5	-/23	-/19	-/17	-/16	-/15	-/14
2,0	21/16	19/24	18/22	15/20	12/17	11/16
2,5	24/30	20/27	18/25	19/25	15/20	14/19
3	27/34	24/32	22/28	21/26	18/22	17/21
4	32/41	28/38	28/35	23/30	22/28	21/26
5	36/46	32/42	30/39	27/34	24/33	22/28
6	39/50	36/46	32/42	30/40	26/34	24/31
8	46/62	43/54	40/51	37/46	30/40	29/38
10	36/46	32/42	30/39	27/34	24/33	22/28
16	75/100	60/85	60/80	55/75	48/64	45/60
25	105/140	85/115	80/100	70/90	65/80	60/75
35	130/170	100/135	95/125	85/115	75/100	70/95
50	165/215	140/185	130/170	120/150	105/135	95/125
70	210/270	175/225	165/210	140/185	130/165	125/155
95	255/330	215/275	200/255	175/225	-	-

9.1-rasm

Talab koeffisienti barcha elektr iste’molchilar bir vaqtda ulanishi mumkin bo‘lmasligi, barcha iste’molchilar bir vaqtda nominal rejimda ishlay olmasligi va boshqa shartlarni hisobga oladi. Bitta o‘lagich bilan liniyaga ulangan bir qancha yoritgichlar uchun talab koeffisienti, lampalar k_T=1. Binolar qatori yoritgichlarini ta’minlovchi liniya uchun k_T=0,8...0, 9.

Agar elektr liniyasiga o‘zgaruvchan quvvatli elektrodvigatel yoki elektrotexnologik qurilma o‘langan bo‘lsa, talab koeffisientini aniqlash uchun 9.2-jadvaldan foydalanish mumkin.

9.2-jadval

Talab koeffisientining elektr iste’molchilar soniga bog‘liqligi

N	2	3	4	5	6	8	9	10	15	20
kT	1	0,9	0,8	0,7	0,6	0,5	0,47	0,44	0,35	0,31

Kuchlanish isrofiga ko‘ra tanlash

Har bir elektr iste’molchi pasportida ko‘rsatilgan nominal kuchlanishga ega. Ko‘pchilik iste’molchilarda nominal kuchlanishdan 5% chetlashishga ruxsat etiladi. Xuddi shunday energiya manbasidan iste’molchigacha bo‘lgan oraliqdagi liniyada kuchlanish isrofi 5% dan oshmasligi zarur.

Bizga ma’lumki I tokka ega bo‘lgan elektr zanjirida kuchlanish isrofi U=I(Rcos+Xsin) ga teng. Bu yerda R va X-zanjir qismining aktiv va reaktiv qarshiliklari. Kuchlanishi 1 kV gacha tarmoqlarda induktiv qarshilik hisobga olinmaydi va

U=IRcos (9.4)

Liniya oxiridagi bir fazali iste’molchi (9.2-rasm) uchun tok (9.1) ifodadan aniqlansa, qarshilik ifoda orqali aniqlanadi, bu yerda L-liniya uzunligi, m; -solishtirma o‘tkazuvchanlik, ; q-o‘tkazgichning kundalang kesim yuzasi, mm².

Voltlarda ifodalangan U kuchlanish isrofini foizlarda ifodalangan ifodaga almashtirib, kuchlanish isrofining yul quyiladigan qiymatini ta’minlaydigan o‘tkazgich kundalang kesim yuzasini q_U aniqlash mumkin.

Liniya oxiridagi bir fazali yuklama uchun

(9.5)

Liniya buylab joylashtirilgan bir fazali yuklamalar uchun

(9.6)

Liniya oxiridagi uch fazali yuklama uchun

(9.7)

Liniya buylab joylashtirilgan uch fazali yuklamalar uchun

(9.8)

(9.5)-(9.8) ifodalarda alyumin va mis o‘tkazgichlar uchun solishtirma o‘tkazuvchanlikni 33 va 54 m / Ommm². O‘tkazgich kundalang kesim yuzasining uchta qiymatini (q_mex.mus,q_I, q_u) aniqlab, ulardan eng kattasi tanlangan kundalang kesim yuzasi q_tan sifatida olinadi. Liniya o‘tkazgichlari kundalang kesim yuzasi tanlab olingach, zanjir qismidagi haqiqiy kuchlanish isrofi topib olinadi, masalan

(9.9)

Neytral simi Yerga o‘langan to‘rt simli o‘tkazgichlarda neytral sim o‘tkazuvchanligi liniya simlari o‘tkazuvchanligining 50% dan kam bo‘lmasligi zarur.

Masala yechish namunalari

9.1. Quvvati P₂=4,5 kVt bo‘lgan asinxron dvigatel kattaliklari cos₁=0,8, =0,85, U_nom=380 V L=40 m uzunlikdagi liniyaga ulangan u=3% da АПРТО markali o‘tkazgich kundalang kesim yuzasini tanlang.

Yechish.

1. Mexanik mustaxkamlikka ko‘ra o‘tkazgich kundalang kesim yuzasi

q_mx=2,5 mm²

2. Hisobiy tok

9.1-jadvalga asosan po‘lat trubaga ichiga tiqilgan uch o‘tkazgichli liniya uchun, iste’molchi uchun o‘tkazgichning kundalang kesim yuzasi

q_i=2,0 mm² (I_rux=18 A I_h=10A).

3. Kuchlanish isrofiga (u=3%) kura kundalang kesim yuzasi

4. Tanlangan kundalang kesim yuzasi qiymati q_tan =2,5 mm²

9.2. Cho‘g‘lanma lampa o‘rnatilgan (cos=1) yoritgichlar bitta liniyaga ulangan. Lampalar quvvati P=100 Vt, lampalar soni n=15. Lampalar orasidagi masofa 4 m, umumiy uzunligi L=60 m. Agar u=2% bo‘lsa АПВ markali o‘tkazgichning kundalang kesim yuzasini aniqlang.

Yechish.

1. Mexanik mustahkamlikka ko‘ra q_mx=2,5 mm²

2. Hisobiy tok

3. Yuklama tokiga kura kundalang kesim yuzasi q_i=2,0 mm²

4. Kuchlanish isrofiga kura kundalang kesim yuzasi

5. O‘tkazgichning tanlangan yuzasi q_tan=4,0 mm²

6. Kuchlanish isrofining haqiqiy qiymati (9.9) ifodaga asosan

u=2 3,03 / 4=1,51 %