O’tgan 2015- yil bizning bosh maqsadimiz bo’lmish asosiy vazifa odamlarimizning munosib hayot darajasi va sifatini ta

II BOB. MURAKKAB ELEMENTAR ZARRALAR


2.1. G’alati zarrachalar

Biz K – mezonlar va giperonlar haqida bir oz to’xtalib o’tgan edik. Keyingi vaqtlarda, bu zarrachalarning xossalarini o’rganishga bag’ishlangan tajribalar ularning juda ko’p fizik xususiyatlarini ochib tashladi. Masalan, K – mezon va giperonlar asosan kuchli yadro reaksiyalarida hosil bo’ladi va shunday reaksiyalarda qatnasha oladigan zarrachalarga, π – mezonlarga, nuklonlarga parchalanadi.

K°→ π+π-π°, Λ°→pπ^–,
va x.k.
Shuning uchun ham ularning yashash davrlari τ kuchli yadro reaksiyalari bo’lib, o’tish vaqtiga, ya’ni 10^-22 s ga teng bo’lishi kerak. Lekin olib borilgan tajribalar bunday bo’lishi kerakligini ko’rsatmadi. Aksincha, bunday tajribalardan K-mezon va giperonlarning yashash davrlari τ kuchli yadro reaksiyalari bo’lib o’tadigan vaqtdan juda katta (taxminan 10¹⁰ marta katta) ekanligini ko’rsatdi. Masalan, K⁺ mezonning yashash davri τ_K+≈10^-8 s va barcha giperonlarning yashash davrlari esa taxminan 10^-10 s ga teng. Shunday qilib, K-me­zon va giperonlar kuchli yadro reaksiyalarida hosil bo’lsa-da, parchalanishda o’zlarini kuchli yadro reaksiyalarida hosil bo’lmaganidek tutadi, ya’ni ularning parchalanishi juda sekin o’tadi.
Olib borilgan tajriba natijalari K-mezon va giperonlarning yana quyidagi xususiyatlarini ko’rsatib berdi. Masalan, ikkita nuklon yoki K-mezon bilan nuklon o’zaro to’qnashganda K-mezon va giperonlar bittalab emas, balki ma’lum ravishda juft-juftlab hosil bo’lar ekan. Quyidagi π-mezonning proton bilan to’qnashuv reaksiyasini ko’raylik:
π^–+p→Λ°+K°.
Ko’rinib turibdiki, bunday reaksiyada Λ°-giperon va K°- mezon hosil bo’lar ekan. Bulardan tashqari (86) reaksiyada quyidagi juft zarra­chalar hosil bo’lishi mumkin:
π^–+p→∑°+K°
│→∑^–+K⁺.
Shunisi qiziqki, quyidagicha reaksiya bo’lishi mumkin emas:
π^–+p→∑⁺+K^–
Bunday misollarni juda ko’plab keltirishimiz. mumkin. Masalan,

va h. k.
Shu bilan birga K⁺ va K^– mezonlarning fizik xususiyatlari simmetrik emasligi qayd qilindi. Bunday hol, ularning yadro reaksiyalarida hosil bo’lishi va ishtirok etish xarakterining har xilligidan darak berib turibdi. Masalan, to’qnashuvchi zarrachalarning energiyalari taxminan 2 GeV atrofida K⁺ –mezonlar K ^––mezonlarga qaraganda 100 marta ko’proq hosil bo’lar ekan. π–mezon bilan nuklon yoki ikkita nuklon o’zaro reaksiyaga kirishganda, K^–– mezonlar faqat K⁺ – me­zonlar bilan birgalikdagina hosil bo’ladi. K⁺ – mezonlar esa gipe­ronlar bilan birgalikda ham hosil bo’laveradi. K⁺–mezonlarning nuklonlar bilan bo’ladigan to’qnashuvini ko’rib chiqaylik: bunda quyidagicha reaksiya bo’lib o’tishi mumkin.
K⁺+p→p+K⁺
yoki
K⁺+n→p+K°.
Ko’rinib turibdiki, K⁺ – mezonlarning energiyalari kam bo’lganda, ular nuklonlarda sochilishi yoki o’z zaryadini o’zgartirishi mumkin. Aksincha, K^– –mezonlar nuklonlarda sochilishi va o’z zaryadini o’zgartirishidan tashqari, nuklonlar bilan bo’ladigan reaksiyalarda boshqa giperonlarni ham hosil qilishi mumkin:
K^–+p→∑^–+π⁺,