Otenov Islam Аlpisbayevich doktorant Reyimov Аzimbay Fayzullaevich, k f. d., professor Rafikov Аdxam Salimovich

25 teks (Ne 24/1) emulsiyalangan ip yigirishning qisqacha yigirish rejasi

Mashinalar nomi va rusumi	Chiziqli zichligi, kteks		Qo`shilishlar soni,d	Umumiy cho`zish,E	Pishitish intensivligi		Chiqaruvchi ishchi qismlar tezlik va tezlanishi
								v,m/min	n,ayl/min
1	3	4	5	6	7	8		9	10	11
Tarash DK-903	-	4,2	-	107,2	-	-		264	120	-
Pilta I o`tim HSR-1000	4,2	4,2	8	8	-	-		600	4777	-
Pilta II o`tim HSR-1000	4,2	4,2	8	8	-	-		600	4777	-
Pnevmomexanik Yigirish BD - 330	4,2	0,025	1	160	700	-		57,1	3500	40000

Olingan kalava iplarning fizik-mexanik xossalari “REALTEX” korxonasining labaratoryasida o’rnatilgan “USTER TESTER 6”, “USTER TENSORAPID 5” uskunalarida aniqlandi.
Olingan natijalar va ularning tahlili. Paxta xomashyosini emulsiyalash natijasida oʼrta tolali paxta tolalaridan ham anʼanaviy yigirish texnologiyasiga nisbatan sifatli ip olish imkoniyati mavjudligi aniqlandi. Tarash jarayonida ishlov berilmagan 15 kg paxtadan, tarash mashinasidan 1,3 kg chiqindi chiqgan boʼlsa, 15kg paxtaga kimyoviy ishlov berish natijasida tarash mashinasidan chiqindi chiqish miqdori kamayib 1,1 kg ni tashkil etdi. Bundan koʼrinib turibdiki, polimer kompozitsiya taʼsir ettirish natijasida kalta tolalar oʼzaro jipslashib, uchlarining toʼgʼrilanishi natijasida chiqindi miqdorining kamayishiga erishildi.
Kalava iplarning massa boyicha notekisligi (1-rasm), iplarning ingichka joylari (2-rasm), iplarning qalin joylari (3-rasm) va iplardagi nepslar (4-rasm) soni boyicha solishtirma gistogrammalari hosil qilindi.

1-rasm. Iplarning massa bo’yicha notekisligi.

2-rasm.Iplarning ingichlka joylar soni.

Emulsiyalangan ipning notekislik koʼrsatkichlari oddiy karda ipiga nisbatan sezilarli darajada kamayganini koʼrishimiz mumkin. Suvda eruvchan polimer kompozitsiya yordamida emulsiyalash natijasida kalta tolali paxta tolalari bir-biriga nisbatan toʼgʼrilanishi yuz bergan, natijada massa boʼyicha notekisligi (CVm) 0,56% ga (1-rasm), iplarning ingichka joylari (Thin -50%) 39% gacha (2-rasm), qalin joylari (Thick 50%) 25,8% ga (3-rasm), ipdagi nepslar soni (+200%) 27,7 % ga yaxshilanganligi kuzatildi.

3-rasm. Iplarning qalin joylar soni

4-rasm. Iplarning nepslar soni.

Ikki komponentli, yaʼni kollagen-glitserin yoki PАА-glitserin eritmadan tashkil topgan kompozitsiyani qoʼllash yigirish jarayonining texnologik parametrlariga sezilarli ijobiy taʼsir koʼrsatmadi. Xom ashyoni uchta komponenti (kollagen, PАА va glitserin) eritmalari aralashmasi bilan ishlov berilganida emulsiyalangan ipning mustahkamlik xususiyatlari ortib, uzish kuchi 3,51 sN ga (5- rasm), solishtirma uzish kuchi 0,15 sN/teks ga (6-rasm) ortdi.

5-rasm. Iplarning uzish kuchi

6-rasm. Iplarning solishtirma uzish kuchi

Kompozitsiya tarkibidagi kollagen sellyuloza tolalarini yaxshi yelimlash xususiyatiga ega. Biroq, kollagen polimer pardasining yetarlicha qayishqoq emasligi iplarning solishtirma choʼziluvchanligini kamaytiradi [16]. Kompozitsiya tarkibidagi glitserin polimer pardaning elastikligini oshirsa, PАА uning mustahkamligini oshiradi. Uch komponentli kompozitsiya xomashyodagi kalta tolalarni birlashtiradi, yelimlaydi, silliqlashtiradi. Shu bilan birga tolalardagi namlikning yetarlicha boʼlishligini taʼminlaydi. Bu oʼz navbatida tolalarning yigirish mashinasi mexanizmlaridan tekis va uzilmasdan oʼtishligini taʼminlaydi, yigirilgan ipning mexanik xossalarini yaxshilaydi. Jumladan, iplarning uzilishdagi uzayishi (Elangation)

11% ga (7-rasm), ipdagi uzilishdagi ishi (8-rasm) (B-Work cN.cm) boʼlsa 6,5% ga ortib ipning mustahkamlik xususiyatlari yaxshilanishiga olib keldi.

7-rasm. Iplarning uzilishdagi uzayishi

8-rasm. Iplarning uzilishdagi ishi

Xulosa. Paxta xomashyosini yigirishga tayyorlashda suvda eruvchan polimer kompozitsiya bilan ishlov berish yigirishning texnologik parametrlarini va yigirilgan kalava iplarining mexanik koʼrsatkichlarini sezilarli darajada yaxshilanishiga olib keladi. Xomashyoni titish-tozalash jarayonida emulsiyalash uchun quyidagi tarkibli polimer kompozitsiya tavsiya etiladi: 10%-li kollagen eritmasi (200 ml); glitserin (10 ml), 0.5%-li poliakrilamid eritmasi (40 ml) va 1.75 litr suv. Emulsiyalangan paxta tolasining fizik-mexanik koʼrsatkichlari, yaʼni massa boʼyicha noteksligi, ipning ingichkaligi, ipning qalinligi, nepslar soni, ipning uzish kuchi, ipning uzilishdagi uzayishi, ipning uzayishdagi ishi sezilarli yaxshilanishi izohlandi.