Ot so‘z turkumini o‘rganish bo‘yicha o‘quv dasturi tahlili Ot so’z turkumi. Otning ma’no guruhlari

Kelishik kategoriyasi 

Otning boshqa so‘zlar bilan sintaktik munosabatini ko‘rsatuvchi ma’nolar va shu 

ma’noni ifadolovchi shakllar tizimi kelishik kategoriyasi deb aytiladi. Otning 

kelishik qo‘shimchasini olib o‘zgarishi turlanish deyiladi. Kelishik affikslari 

esa turlovchi affikslardir. Turlovchilar affiksal morfemalarning so‘z o‘zgartuvchi 

(sintaktik shakl yasovchi) turiga mansubdir. Shu jihatdan qaralganda, kelishiklar 

o‘zak yoki negizning morfemik tarkibidagi grammatik jarayonning tugallovchi 

shakli hisoblanadi. Shu bois kelishik kategoriyasi o‘zi birikkan asosni nutqqa 

o‘tkazuvchi, uni nutqiy jarayonga xoslovchi til birligini taqozo etadi. 

Kelishik kategoriyasi, asosan, ot turkumiga xos bo‘lib, ular ot tipli so‘zlar, ya’ni 

olmosh, harakat nomi, jamlovchi sonning ba’zi ko‘rinishlariga ham bevosita 

qo‘shila oladi: Menga, sendan, kimni, nimani, barchaga, o‘qishga, beshovimizga 

kabi. 

Kelishik affikslari sifat, son va ular o‘rnida ishlatiladigan olmoshlar, fe’lning 

sifatdosh shakli, ba’zi alohida yordamchi so‘zlar guruhiga qo‘shilganda, ularni 

otlashtiradi. Boshqacha aytganda, kelishiklar otlashadigan so‘zlar bilan faqat 

sintaktik vazifa talabiga ko‘ra birikadi: Yaxshidan ot qoladi, yomondan dod. 

(Maqol) Birni kessang o‘nni ek. (Maqol) O‘qigan o‘qdan o‘zar. (Maqol) Mana