Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

МАҲСУЛОТЛАРНИНГ ҚОВУШҚОҚЛИГИНИ ЎЛЧАШ УСУЛЛАРИ 
ВА АСБОБЛАРИ
Ўз вақтида Нъютон, қовушқоқлик бу суюқликларнинг унинг заррачаларини 
силжишига сабаб бўлган кучларга қаршилик қилиш хусусияти деб айтган эди. 
Кўп маҳсулотлар учун қовушқоқлик уларнинг таркиби ва сифатини 
белгиловчи катталик ҳисобланиб, қовушқоқлик бўйича маҳсулот тайёрлиги 
аниқланади.
Қовушқоқликни ўлчаш заруратини қуйидаги мисоллардан кўриш мумкин: 
- 
мазутнинг 
қовушқоқлиги 
ГРЭС 
блокларида 
мазутнинг 
ёниш 
эффективлигини белгилайди. Мазут қовушқоқлиги юқори бўлса, захарли газларнинг 
чиқиши ва тутун ажралишининг ортиши атроф мухитни ифлослайди; 
- пластмасса ва бошқа синтетик махсулотлар учун қовушқоқлик асосий 
сифат кўрсаткичи ҳисобланади; 
- суюқ совун, бўёқлар, клей, олиф ва лаклар тайёрлашда уларнинг 
қовушқоқлигини билиш керак; 
- керамик маҳсулотлар ишлаб чиқаришда клинкернинг ва глазурларнинг 
қовушқоқлиги ўлчанади; 
- ювувчи порошок композицияларининг тайёрлиги қовушқоқликга боғлиқ; 
- кимёвий толаларни ишлаб чиқаришда ишлатиладиган эритмаларни 
тайёрлашда уларнинг қовушқоқлиги ўлчанади; 
- ёғ-мой саноатида ёғ ва мой кислоталарининг қовушқоқлигини ўлчаб назорат 
қилинади; 
- виноларни тайёрлашда узум суслосини қовушқоқлиги ўлчанади; 
- хар хил мевалар сокининг сифатини қовушқоқликни ўлчаб аниқланади; 
- фармацевтикада хар хил мазларни ва экстрактларнинг қовушқоқлигини 
ўлчаш керак бўлади ва хакозо.
Динамик (µ) ва кинематик (

) қовушқоқлик мавжуд. Бирликларнинг Халқаро 
тизимида динамик қовушқоқлик (µ) ўлчам бирлиги, 
2
М
сек
Н

, ёки, Па сек 
(пуаз)
, 
кинематик қовушқоқлик (

) ўлчам бирлиги, М
2
/сек, ёки Ст = 10
-4
м
2
/С (стокс; санти 
стокс).
Қовушқоқликни ўлчаш учун, қуйидаги ўлчаш усулларига асосланган 
вискозиметрлардан (қовушқоқлик ўлчагичлари) фойдаланилади: 
1) (метод истечения); 
2) эркин тушиш усули; 
3) айлантириш моменти усули (ротацион); 
4) вибрацион усул; 
5) ультротовуш усули. 
Қовушқоқликни ўлчашда, материалларнинг қовушқоқлиги температура 
ўзгариши билан ўзгаришини ҳисобга олиш керак бўлади. Шунинг учун, 
қовушқоқликни ўлчашда, материалларнинг температурасини ўзгармас қийматда 
ушлаб туриш керак.