154
Қовушқоқликни эркин тушувчи шарча усулида ўлчаш Стокс қонунига
асосланган бўлиб, унда, қаттиқ жисмни суюқликдаги
эркин тушиш тезлиги унинг
қовушқоқлигига боғлиқлиги кўрилган, яъни,
2
0
)
(
r
g
Бу ерда,
0
-
шарча материали ва ўлчанилаётган суюқлик зичлиги;
r –
шарча
радиуси; v- шарчанинг
эркин тушиш тезлиги; k- ўзгармас коэффициент.
Бу тенгламани қуйидаги шартлар бажарилганда қўллаш мумкин:
1. шарча силлиқ бўлиши керак;
2. шарча, кичик
тезликда харакатланиши учун, кичик бўлиши керак;
3. суюқлик бир жинсли бўлиши керак.
Расм 163.
Шарча ва суюқлик орасида сирпаниш бўлиши мумкин эмас. Қаттиқ жисмни
суюқликдаги эркин тушиш тезлигининг унинг қовушқоқлигига боғлиқлигидан
фойдаланиб кўп эркин тушувчи шарчали вискозиметрлар яратилган. Улардан бири,
дискрет равишда ишловчи эркин тушувчи шарчали
автоматик вискозиметрни
кўрамиз (расм 163).
Шарча 1 ишчи бўлмаган пастки чекловчи сетка 5 ёнида турган холатда, насос
2 ёқилиши билан тепага кўтарилишни бошлайди ва тепадаги чекловчи сетка (6) га
етганда тўхтайди. Шарча сетка 6 га тегиши билан насос автоматик равишда ўчади ва
шарча 1 қўзғалмас мухитда эркин тушишни бошлайди. Қовушқоқликни шарча
белгиланган масофани ўтишига кетган вақт бўйича аниқланади.
Номагнит материалдан ясалган ўлчаш трубаси (4) га 7 ва 8 катушкалар
ўралган. Катушкалар бирламчи ва дифференциал-трансформатор схемаси бўйича
уланган иккиламчи ўрамлардан ташкил топган. Шарикни ўрамлар
орасидан
ўтишида, ўлчаш схемасининг чиқишида разбаланс сигнали пайдо бўлади ва у
кучайтиргич (9) да кучайтирилади.
Релели блок 10 ва иккиламчи асбоб 11 автоматик равишда насос (2) ни ёқади
ва шарчанинг эркин тушиш вақтини ҳисоблайди.
Иккиламчи асбоб сифатида дифференциал трансформатор схемали автоматик
асбоб ёки, электрон секундомер қўлланилиши мумкин.
155
Ўлчаш диапазонини шарча ўлчамларини ўзгартириб, ўзгартирилади.
Бу ўлчов асбоблари ёрдамида фақат идишлардаги қовушқоқликни ўлчашда
эмас, балки трубапроводлардаги қовушқоқликни ҳам ўлчаш мумкин.
Бу усул ёрдамида қовушқоқликни 100 Н · сек/м
2
гача бўлган қийматларини
ўлчаши мумкин.
Қовушқоқликни эркин тушувчи шарча усулида ўлчашнинг бошқа усулида,
шарчанинг тушиш тезлиги радиактив усулни қўллаб ўлчанади (расм 164). Бу
асбобларда гамма нури манбаи шарча ичига жойлашган бўлади.
Расм 164.
1-шарча; 2-вертикал труба; 3-экран; 4 –гамма
нурлар тушганда электр
импульси ишлаб чиқувчи счетчик (ҳисоблагич); 5-ўлчаш қурилмаси; 6-релели блок.
Do'stlaringiz bilan baham: