Основы биохимии. Лекция №4

Terminatsiya

• To'liq xromosoma replikatsiya qilingandan so'ng, DNK replikatsiyasining terminasiyasi zarur. Replikatsiyaning boshlanishi haqida ko'p narsa ma'lum bo'lsa-da, tugatish jarayoni haqida kam narsa ma'lum. Replikatsiyadan so'ng prokariotlarning hosil bo'lgan to'liq aylana genomlari birlashtiriladi, ya'ni dumaloq DNK xromosomalari o'zaro bog'langan va bir-biridan ajratilishi kerak. Bu bakterial topoizomeraza IV faolligi orqali amalga oshiriladi, bu DNK molekulalariga ikki zanjirli uzilishlarni kiritadi, bu ularni bir-biridan ajratish imkonini beradi; keyin ferment dumaloq xromosomalarni qayta yopadi.

Eukariotlardagi replikasiya

• Eukariot organizmlardagi DNKning replikasiyasi prokariotlardagi jarayonga o‘xshashdir. Eukariotlarda ham prokariotlarga o‘xshash replikasiya bir vaqtda qo‘sh zanjirda davom etadi. Eukariotlardagi replikasiya birligini replikon deb atalib, uning o‘lchami 50-120 mkm atrofida bo‘ladi. Sut emizuvchilarning hujayralarida 10 000 dan 100 000 gacha replikonlar uchraydi.
• Eukariotli hujayralarda bir necha xildagi DNK-polimerazalar faoliyat ko‘rsatadi. Yadrodagi xromosomaning replikasiyasida DNK-polimeraza-α va DNK-polimeraza-δ (delta) ishtirok etadi. DNK-polimeraza tarkibi bir nechta bir xil subbirliklardan iborat. DNK-polimeraza α-3'-5'-ekzonukleazalik xususiyatiga ega bo‘lmaganligi uchun replikasiyani aniq nazorat qilolmaydi. Taxminlarga qaraganda, DNK-polimeraza-α “kechkuvchi” zanjirlardagi Okazaki fragmentlari uchun praymerlarni sintezlaydi.

Eukariotlardagi DNK sintezining asosiy fermenti DNK-polimeraza-delta hisoblanadi. Mazkur fermentning stimulyatori (rag‘batlantiruvchisi) yadroviy antigen oqsilidir. Ushbu oqsil hujayralardi ma'lum miqdorda borligi aniqlangan. DNK-polimeraza delta 3'-5'-ekzonukleazalik faolligiga ega bo‘lib qo‘sh zanjirlar bo‘lmish “etakchi” va “kechikuvchi” makromolekulalarni sintezlashda ishtirok etadi.

• Eukariotlardagi DNK sintezining asosiy fermenti DNK-polimeraza-delta hisoblanadi. Mazkur fermentning stimulyatori (rag‘batlantiruvchisi) yadroviy antigen oqsilidir. Ushbu oqsil hujayralardi ma'lum miqdorda borligi aniqlangan. DNK-polimeraza delta 3'-5'-ekzonukleazalik faolligiga ega bo‘lib qo‘sh zanjirlar bo‘lmish “etakchi” va “kechikuvchi” makromolekulalarni sintezlashda ishtirok etadi.
• Eukariotlarda polimerazalardan yana DNK-polimeraza-β bo‘lib, u DNK-polimeraza-deltani o‘rnini bosadi. Jumladan, reparatsiyada DNK-polimeraza replikasiyali ayrini xuddi DNK-polimeraza-Iga o‘xshash “kechikuvchi” zanjirda Okazaki fragmentlaridagi praymerni uzilishida ishtirok etadi. Hujayrada polimerazalardan yana bir turi DNK-polimeraza-γ (gamma) bo‘lib, u mitoxondriyalarda nukleotidlarning polimerizasiyasini amalga oshiradi.