O’simliklarni himoya qilish kafedrasi o’simliklarni biologik himoya qilish

Ging (sirfid) pashshalari (Diptera turkumi, Syrphidae oilasi).
O’zbekistonda tarqalgan sirfid pashshalarining 20 dan ortiq turi tabiatda o’simlik bitlarini samarali kamaytirib turadi va katta ahamiyat kasb etadi. Ko’pchilik turlarining voyaga etganlari tiniq rangli bo’lib, ari yoki asalarilarni eslatadi. Tuxumlari cho’ziq, oval shaklda, oq, lekin ingichka yo’lli bo’ladi . Lichinkalari oyoqsiz, chuvalchangsimon, tanasining old tomoni torayib boradi, yassirok, och tusli va yumshoq kutikulali, mayda tukchalar yoki bo’rtiqlar bilan qoplangan.
G„umbakning tanasi silindr yoki noksimon shaklda, ko’kish, sariq yoki qo’ng’ir tusli. O’zbekiston sharoitlarida sirfid pashshalari g’umbak fazasida qishlaydi, lekin katta yoshlardagi qishlovchi lichinkalari ham uchrab turadi. Ular asosan tuproqda, o’simlik qoldiqlari ostida, kuz mavsumida daraxt kavaklarida hamda po’stloqlarida qishlab chiqadi.
Qishlab chiqqan G’umbaklardan mart oxiri-aprel boshlarida etuk pashshalar uchib chiqadi. Bu davrda ularni asosan gullayotgan daraxtlar, yovvoyi o’simliklar o’ziga jalb qiladi. Bunda imagolar gullarning nektari va changlari bilan oziqlanadi.Qo’shimcha oziqlanishdan keyin ular juftlashadi va urg’ochilari tuxum qo’yishga kirishadi. Bu holat odatda aprelda ro’y beradi.G’o’za nihollari paydo bo’lgunga qadar sirfid pashsha urg’ochilari tuxumlarini daraxt va butalarga, beda, begona o’tlarga qo’yadi va shu joyda o’simlik bitlari koloniyalarida oziqlanadi.

	1
	6

7-rasm. Vizildoq, yoki sirfid pashshalari: 1 – Sphaerophoria scripta ning etuk zoti, 2,3,4 – lichinkalari, 5 – g„umbagi; 6 – Syrphus vitripennis ning etuk zoti.
Sirfid pashshalari lichinkalik fazasida yirtqichlik qilib hayot kechiradi. Ularning eng yoqtirgan ozig’i faqat g’o’zaga emas, balki boshqa ekinlarga ham tushadigan o’simlik bitlari hisoblanadi. Bundan tashqari ular o’rgimchakkana, trips va turli hasharotlarning tuxumlari bilan ham oziqlanadi.Sirfid pashshalari ayrim fazalarining rivojlanish davomiyligi asosan havo harorati va namligiga bevosita bog’liq bo’ladi . Masalan, bahorda embrional rivojlanish 3-4 kunga, lichinkalik stadiyalarida esa 10-15 kunga cho’ziladi , shu davr davomida u uch yoshni kechiradi. G’umbaklik fazasi 8-12 kunda tugallanadi. Harorat ko’tarilgan sayin rivojlanish davomiyligi ancha qisqaradi (imago oldi fazalarining rivojlanishi 11-15 kunda tugallanadi).
Katta yoshlardagi lichinkalar juda xo’ra bo’ladi . Bitta lichinka rivojlanish davomida 500 dan 2000 tagacha o’simlik biti bilan oziqlanadi.G’umbaklardan chiqqan pashshalar odatda 2-3 kun davomida qo’shimcha oziqlanadi, so’ngra jinsiy chatishib, urg’ochisi tuxum qo’ya boshlaydi. Tuxum qo’yish 6-10 kun davom etadi. SHu davr ichida bitta Urg’ochi 100 dan 500 tagacha tuxum qo’yishi mumkin. Sirfid pashshalarning jinsiy mahsuldorligi, asosan imagoning ozuqa sifati va miqdoriga, lichinkalar oziqlanadigan o’simlik bitlarining turi, rivojlanish muddati va boshqalarga bog’liqdir. Urg’ochilari 12-16 kun, erkaklari 6-8 kun yashaydi.Sirfid pashshalari o’simliklar vegetatsiyasi davrida statsiyalarini o’zgartirib turadi. Bu ozuqa manbaiga bevosita bog’liq. Bahorda ular mevali daraxtlar, bedazor, begona o’tlar va sabzavot-poliz ekinlarida yig’ilsa, g’o’zada o’simlik bitlari koloniyalari paydo bo’lishi bilan, g’o’za paykallariga o’tib, kech kuzgacha u erda yashaydi.
O’zbekistonda sirfid pashshalari mavsum davomida to’rt-besh avlod beradi va sentyabr oxiri – oktyabr boshlarida ularning qishlovchi G’umbaklari paydo bo’ladi . Ammo voyaga etgan ging pashshalar noyabr oxiriga qadar tabiatda uchrab turadi.