Ortiqchaligi Reja

 

Q

1

 

gacha kamayadi. 

Tovarni  sotib  olishni  davom  ettirayotgan  iste’molchilar  tovarni  past 

narxda  sotib  oladilar  va  ularning  iste’mol  ortiqchaligi  oshadi.  Ushbu 

oshgan ortiqchalik grafikda qo’shshtrixlangan 

A

  to’rtburchak  yuzi  bilan 

ifodalangan. Lekin bir qator iste’molchilar tovar hajmi qisqargani uchun 

uni  sotib  ololmaydilar.  Ularning  iste’mol  ortiqchaligining  qisqarganligi 

shtrixlangan 

V

  uchburchak  yuziga  teng.  Demak,  iste’molchi 

ortiqchaligining sof o’zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin.  

 

           

ист. 

A B

,  

  

  

  

 (1)  

bu erda, 

ист.

 - iste’molchi ortiqchaligining sof o’zgarishi.  

Rasmdan ko’rinib turibdiki, 

A B

 bo’lgani uchun sof  

iste’molchi ortiqchaligi musbat 

ист. 0.

  

---

                                     5 

 

Endi  ishlab  chiqaruvchi  ortiqchaligini  qaraymiz.  Bozorda  qolib 

ishlab  chiqarishni  davom  ettirayotgan  ishlab  chiqaruvchilar  bozor 

narxidan past narxda 

Q

1

 hajmda mahsulot ishlab chiqaradi.  

Ishlab  chiqaruvchilar  grafikda  ko’rsatilgan 

A

  to’rtburchak  yuziga  teng 

bo’lgan  iste’molchi  ortiqchaligini  yo’qotadilar.  Bozordan  siqib 

chiqarilgan  ishlab  chiqaruvchilar  tomonidan  yo’qotilgan  ishlab 

chiqaruvchi ortiqchaligi esa 

S

 uchburchak yuzi bilan ifodalangan. Demak, 

ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining umumiy o’zgarishi teng:  

 

        

i

/ch

A C

,  

  

  

 (2)  

 bu erda,  i/ch - ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining sof o’zgarishi.  

Maksimal  narx  o’rnatilganda  asosiy  yo’qotishlar  ishlab  chiqaruvchilar 

zimmasiga to’g`ri keladi.Rasmdan ko’rinib turibdiki, narxni nazorat qilish 

umumiy yalpi ortiqchalikning ma’lum qismini yo’qotishga olib keladi va 

ushbu  yo’qotishga  to’liq  yo’qotish  deyiladi.Ortiqchaliklarning  umumiy 

o’zgarishini aniqlash uchun biz iste’mochi ortiqchaligi o’zgarishi  ist.  va 

ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi o’zgarishi  i/ch ni qo’shamiz.  

ист.

и/ч 

A B

(

A C

) 

A B A C

B C

.        (3)  

Shunday qilib, biz 

V

 va 

S

 uchburchaklarning yuziga teng bo’lgan to’liq 

yo’qotishni  olamiz.  Bu  to’liq  yo’qotish  narxlarni  nazorat  qilish  bilan 

bog`liq davlatning iqtisodiy siyosatining samarasiz ekanligini ko’rsatadi. 

Bu  erda  ishlab  chiqaruvchilar  tomonidan  yo’qotilgan  ortiqchalikning 

iste’molchilar  yutib  olgan  ortiqchalikdan  katta  ekanligini  ko’rish 

mumkin.  Agar  talab  chizig`i  juda  ham  elastik  bo’lmaganda  narxlarni 

nazorat  qilish  ham  juda  katta  yo’qotishga  olib  kelishi  mumkin 

(5rasm).Rasmdan ko’rinib turibdiki, V uchburchak yuzi bozordan siqib 

chiqarilgan  iste’molchilarning  yo’qotishlari  bo’lib,  bu  bozorda  qolib 

tovarni  sotib  olish  huquqiga  ega  bo’lgan  iste’molchilarning  yutug`ini 

ifodalovchi  A  to’rtburchak  yuzasidan  katta.  Bu  erda  bozordan  siqib 

chiqarilgan  

---

                                     6 

 

iste’molchilar katta yo’qotishga ega. Endi faraz qilaylik davlat tomonidan 

minimal narx