O‘rtacha miqdorlar

O‘RTACHA MIQDORLAR

Qurbonov Jamshid

1. O‘RTACHA MIQDORLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA.

O‘rtacha miqdorlar deb, bir xildagi va bir turdagi hodisalarni o‘zgaruvchan belgilari asosida umumlashtirib xarakterlovchi, ta’riflovchi miqdorlarga aytiladi. Ular ijtimoiy-iqtisodiy bilishning asosiy qurollaridan biridir. Statistik o‘rtachalar va hayotiy o‘rtachalar o‘rtasida nima farq bor? - degan savol tug‘iladi. Hayotiy o‘rtachalar ko‘rish va taxminlar asosida aniqlanadi. Masalan, bozorda bir kilogramm anjir 5000 so‘m yoki bitta qo‘y 200 ming so‘mgacha deyishadi. Bir choynak choyni ichgancha bajaradigan ish yoki chopondan o‘tadigan yomg‘ir yog‘di. Taqqoslash asosida chiqariladigan o‘rtachalar: ularni topishi yaxshi (oylik nazarda tutiladi); u fermerning eri yaxshi va h.k. Bu xulosalar hayot tajribasidan kelib chiqqan xulosalardir.

Statistik o‘rtachalar ko‘rish va ko‘p yillik tajriba asosida emas, balki ommaviy ma’lumotlar asosida aniqlanadi. Masalan, o‘rtacha ish haqini aniqlash uchun barcha xodimlarning ish haqlari qo‘shilib, ularning soniga bo‘linadi. Biroq statistik o‘rtachalar bir xil turdagi to‘plam birliklari hisoblansagina ob’yektiv va tipik bo’ladi.

ANALiTIK O‘RTACHALAR.

Statistik kuzatish ma’lumotlarini jamlash, guruhlarga ajratish, mutlaq va nisbiy miqdorlarni aniqlash jarayonida juda katta va boy faktlarga ega bo‘lamiz. Ularni qayta ishlashda o‘rganilayotgan hodisalarning xususiyatlariga qarab qator vazifalar paydo bo‘ladi va ularni echish uchun o‘rtachalar zarur. Matematik statistik darajali o‘rtachadan turli xil o‘rtachalarni chiqaradi.

Holatni olingan natija haqiqiy real xarekterlamaydi, chunki daraja qancha katta bo‘lsa, o‘rtacha miqdor ham shuncha kata qiymatga ega bo‘ladi. Masalan quyidagi raqamlar asosida o‘rtacha hisoblaylik. Uchta tug‘ilgan bolaning og‘irligi 2, 3 va 4kg. O‘rtacha og‘irlikni hisoblaylik.

1. ===3kg

2.====3,11kg

3.====2,77kg

4.===2,88kg

•  

ANALITIK O‘RTACHALAR.