O‘rtacha miqdorlar

O‘rtacha arifmetik - o‘rtachaning eng ko‘p tarqalgan, sodda va amaliyotda keng qo‘llaniladigan turidir. U o‘z navbatida oddiy va tortilgan ko‘rinishga bo‘linadi.

Oddiy arifmetik o‘rtacha variantlar (x) bir yoki teng marta takrorlangan paytda qo‘llaniladi. Masalan, do‘konda 5 ta sotuvchi ishlaydi va quyidagicha mehnat haqi oladi (ming so‘m): 200, 250, 300, 320, 360. O‘rtacha mehnat haqini hisoblash uchun variantlarni (x1=200; x2=250; x3=300; x4=320; x5=360) qo‘shib, olingan natijani ishlovchilar soniga bo‘lamiz.

TUZILMAVIY O‘RTACHALAR

To‘plam tuzilishini tavsiflash uchun statistikada maxsus ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi. Ularni tarkibiy o‘rtachalar deyishadi. Moda va mediana shular jumlasidandir.

Moda deganda to‘plamda belgining eng ko‘p uchraydigan miqdoriga aytiladi. Ish haqi modasi deyilganda eng ko‘p ishlovchilar oladigan mehnat haqi, erkaklar poyafzali - bo‘yicha eng ko‘p uchraydigan razmer tushuniladi. Moda deganda to‘plamda belgining eng ko‘p uchraydigan miqdoriga aytiladi. Ish haqi modasi deyilganda eng ko‘p ishlovchilar oladigan mehnat haqi, erkaklar poyafzali - bo‘yicha eng ko‘p uchraydigan razmer tushuniladi. Mo‘daning o‘rtacha arifmetik, garmonik va hatto medianadan farqi, u hamma vaqt mavhum miqdorni emas, balki aniq miqdorni ifodalaydi. Moda, taqsimot qatorini oxirgi hadlariga bog‘lanib qolmagan. Shuning uchun ham teng bo‘lmagan taqsimlanishlarda o‘rtacha arifmetikni to‘ldiruvchisi bo‘lib hisoblanadi. Shunday qilib, moda to‘plamda eng ko‘p uchraydigan chastota va tipik qiymatdir.

VARIATSIYA KO‘RSATKICHLAR

VARIATSIYA KO‘RSATKICHLAR

Keltirilgan sxemadan ko‘rinib turibdiki, tafovutni baholashda bir qancha ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. SHulardan biri va eng oddiysi variatsion kenglikdir. Variatsion kenglik (R) deganda belgining eng katta va kichik hadlari orasidagi farq (tafovut) tushuniladi va u quyidagicha aniqlanadi:

R= --

bu yerda R – variatsion kenglik; - belgining eng katta darajasi; - belgining eng kichik darajasi.