|
RUZIBOYEV TEMUR «O‘rta yosh inqirozi» nima? - Psixologiya “O‘rta yosh inqirozi” atama sifatida fanga kanadalik psixoanalitik Jak Elliot tomonidan 1965-yilda kiritilgan. Olim bu davrga tabiiy bosqich sifatida qaragan. Hayot chegaralanganligini tushunib yetish va buni anglash ongda ma’lum o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi va inson o‘z yutuq va imkoniyatlarini baholay boshlaydi.
INQIROZ SIMPTOMLARI - Kishi o‘zining bor kuchi va imkoniyatlarini safarbar qilmasdan yashayotganday, o‘zi istagan ishi bilan shug‘ullanmayotganday, orzusidagi inson bilan oila qurmaganday his qiladi. U hayot yo‘liga go‘yo o‘smir yoki bola kabi nazar soladi. Bolaligida qilgan orzularini yodga oladi va ularga erisholmagani uchun o‘zini ayblaydi. Yo‘qotgan vaqtiga, umriga achinadi. Aynan mana shunday qarashlar insonda o‘ziga nisbatan past nazar paydo bo‘lishiga olib keladi va u depressiyaga tushib qoladi.
DAVOMIYLIGI - Asosan, 35-60 yoshlar atrofida sodir bo‘ladi. Amerika olimlari esa 37-46, ayrim kishilarda esa 50 yoshgacha bo‘lgan davrda o‘rta yosh inqirozi sodir bo‘ladi deb hisoblaydi. Umuman olganda esa bu holat o‘rtacha 35-45 yosh qilib belgilangan. Erkaklarda 37-42 yo Psixologlarning fikricha, o‘rta yosh inqirozi erkaklarda taxminan 3-10 yil, ayollarda esa 2-5 yil davom etar ekan. shda, ayollarda 36-42 yoshda inqiroz ancha jiddiy kechadi.
QUYIDAGI HIS TUYG’ULARINI BOSHIDAN KECHIRADI - – hayotdan yangicha bir maqsad, ma’no qidirishadi;
- – erishilmagan maqsadlar uchun siqilish;
- – muvaffaqiyatga erishgan do‘stlari tomonidan kamsitilishdan yoki “omadsiz”ga qaraganday qarashlaridan qo‘rqish;
- – o‘zini yoshdek his qilishni, yoshlikka qaytishni istash;
- – o‘zidan salbiy xususiyat qidirish va tanqidiy qarash;
- – yolg‘izlikda o‘tkazilayotgan vaqtning ko‘payishi
Umuman olganda, inson yoshlikda berilgan ko‘p imkoniyatlar o‘tib ketganini, qarilik davriga yaqin qolganini anglab yetadi. U egallagan ijtimoiy o‘rnidan ko‘ngli to‘lmaydi. Vaqt esa juda kam qolgan. Kishi bu bosqichda kutilmagan ishlarni qiladi. Havas qilsa arziydigan ish va oilaga ega bo‘lishiga qaramay, ularni tashlab ketadi. Muvaffaqiyat ham ba’zan inqirozning boshlanishiga sababchi bo‘ladi. Chunki inson shunchalik ko‘p narsaga egalik qilayotganidan endi qayerga harakat qilishni, egallagan narsalarini qanday ushlab qolishni bilmay qoladi. - Umuman olganda, inson yoshlikda berilgan ko‘p imkoniyatlar o‘tib ketganini, qarilik davriga yaqin qolganini anglab yetadi. U egallagan ijtimoiy o‘rnidan ko‘ngli to‘lmaydi. Vaqt esa juda kam qolgan. Kishi bu bosqichda kutilmagan ishlarni qiladi. Havas qilsa arziydigan ish va oilaga ega bo‘lishiga qaramay, ularni tashlab ketadi. Muvaffaqiyat ham ba’zan inqirozning boshlanishiga sababchi bo‘ladi. Chunki inson shunchalik ko‘p narsaga egalik qilayotganidan endi qayerga harakat qilishni, egallagan narsalarini qanday ushlab qolishni bilmay qoladi.
YO’QOTISHLAR - Ko‘pchilik bu paytda ota-onasidan ayriladi va natijada bola sifatidagi o‘rnini yo‘qotadi. Kishi ota-onasi bor ekan ellik yoshda ham, oltmish yoshda ham bola bo‘lib qolaveradi, ularga erkalana oladi, qiyin vaziyatlarda maslahatlashadi. Ota-onani yo‘qotish insonga o‘rta yosh inqiroziga o‘tish uchun “zarba” bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bunday vaziyatda kishi vaqt o‘tib borayotganini, o‘lim nimaligini anglaydi, hech nimaga ulgurolmayotganday tuyuladi.
- Hayotning bu bosqichi ikki jins vakillarida turlicha kechadi. Bu holat ayollarda aynan jismoniy o‘zgarishlar va oiladagi rolning o‘zgarishi bilan bog‘liq. Ayol o‘rta yoshga yetganda farzandlari katta bo‘lib qolgan, endi onasi ko‘magiga unchalik ham muhtoj bo‘lishmaydi. Aksincha, oila qurmagan ayollar ham yolg‘izlanib inqirozdan azob chekishadi. Erkaklarda bu holat ancha og‘ir kechib, belgilari ham aniq namoyon bo‘ladi. Bu davr murakkabliklari nafaqat o‘zlariga, balki oila a’zolari, ish jarayoni va hatto kelajak hayotiga ham ahamiyatli ta’sir o‘tkazadi.
Bu holat erkaklarda tezroq va ochiqroq tartibda namoyon bo‘ladi. Lekin bu harakatlarni oldindan baholash qiyin kechadi. Chunki erkaklar o‘rta yosh inqirozi davrida ko‘pgina ishlarni oqibatini o‘ylamasdan amalga oshiradi. Bunda hatto o‘zi uchun eng qadrli bo‘lgan oilasidan ham ayrilib qolishi mumkinligini oldindan bilmasdan ish tutadi. Shuning uchun ham ayollar bu yoshdagi erkaklarning xatti-harakatlariga sabr bilan munosabatda bo‘lishi lozim. - Bu holat erkaklarda tezroq va ochiqroq tartibda namoyon bo‘ladi. Lekin bu harakatlarni oldindan baholash qiyin kechadi. Chunki erkaklar o‘rta yosh inqirozi davrida ko‘pgina ishlarni oqibatini o‘ylamasdan amalga oshiradi. Bunda hatto o‘zi uchun eng qadrli bo‘lgan oilasidan ham ayrilib qolishi mumkinligini oldindan bilmasdan ish tutadi. Shuning uchun ham ayollar bu yoshdagi erkaklarning xatti-harakatlariga sabr bilan munosabatda bo‘lishi lozim.
Ruhiy inqiroz sabab ekraklarda tushkunlik, skeptitsizm (har narsadan shubhalanish) chulg‘ab oladi, ular yashashdan ma’no topolmaydi, hatto suitsid (o‘z-o‘zini o‘ldirish)ni oqlashga va tabiiy hodisa sifatida targ‘ib etishga ham o‘tib olishlari mumkin. Ayollarda esa inqiroz sekin va yashirin tarzda kechadi. Chunki ayollarda bu holatga qarshi tura oladigan yaqin insonlari, oilasi, ayniqsa, farzandlariga bo‘lgan mehr-muhabbati bor. - Ruhiy inqiroz sabab ekraklarda tushkunlik, skeptitsizm (har narsadan shubhalanish) chulg‘ab oladi, ular yashashdan ma’no topolmaydi, hatto suitsid (o‘z-o‘zini o‘ldirish)ni oqlashga va tabiiy hodisa sifatida targ‘ib etishga ham o‘tib olishlari mumkin. Ayollarda esa inqiroz sekin va yashirin tarzda kechadi. Chunki ayollarda bu holatga qarshi tura oladigan yaqin insonlari, oilasi, ayniqsa, farzandlariga bo‘lgan mehr-muhabbati bor.
Do'stlaringiz bilan baham: |
