O`rta osiyodagi yirik daryolar va ularning xo`jalikdagi ahamiyati. Reja: Kirish

Daryoning nishabligi uning turli qismlarida turlicha qiymatlarga ega bo‘ladi. Masalan, O‘zbekiston daryolari tog‘li hududlarda katta nishablikka ega bo‘lsa, tekislikka chiqqach ularning nishabligi keskin kamayadi. Nishablikni daryoning umumiy uzunligi yoki uning ma’lum bir qismi uchun aniqlash mumkin. Daryo nishabligi deb, uning o‘rganilayotgan qis-midagi balandliklar farqini shu qism uzunligiga bo‘lgan nisbatiga aytiladi:
,   Lh LН Н      2 1
bu yerda: bo‘lib, daryoning o‘rganilayotgan qismidagi balandliklar farqi, km da; Ldaryoning shu qismi uzunligi, km da. Nishablik o‘lcham birligiga ega emas, lekin ayrim hollarda promillar (0)da, ya’ni balandlikning daryoning har 1000 m uzunligiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha pasayishi ko‘rinishida ifodalanadi. 2 1 H H h  
Daryo nishabligi, asosan, joyning relyefiga bog‘liq bo‘lib, uning energiyasi miqdorining ko‘rsatkichidir. Tog‘ daryolarida nishablik katta bo‘lgani uchun ular katta energiya manbalariga egadir.
6.2. Daryo havzasining shakl va o‘lcham ko‘rsatkichlari
Daryo havzalari birbiridan shakllari, o‘lchamlari va boshqa belgilari bilan farq qiladi. Ana shu shakl va o‘lchamlarni quyidagi kattaliklar orqali ifodalash mumkin:
- daryo havzasining maydoni;
- daryo havzasining uzunligi;
- daryo havzasining kengligi; - daryo havzasining simmetriklik darajasi;
- daryo havzasining o‘rtacha balandligi;
- daryo havzasining o‘rtacha nishabligi.
Daryo havzasining maydoni (F) ni aniqlash uchun dastlab u xaritada suvayirg‘ich chiziqlari bilan chegaralab olinadi. So‘ng, masshtab hisobga olingan holda, planimetr yoki o‘lchov katakchalari (paletka) yordamida uning maydoni aniqlanadi. O‘lcham birligi km2.
Daryo havzasining uzunligi (Lh) - daryoning quyilish joyidan suvayirg‘ich chizig‘ida eng uzoqda joylashgan nuqtagacha bo‘lgan masofani tutashtiradigan to‘g‘ri chiziqning km da aniqlangan uzunligiga tengdir. Uni aniqlash uchun chizg‘ichning "0" raqami daryoning quyilish nuqtasiga qo‘yilib, ikkinchi tomoni suvayirg‘ich ustida soat strelkasi yo‘nalishi bo‘yicha aylantiriladi.
Daryo havzasining eng katta (Vmax) va o‘rtacha (Vo‘rt) kengliklari birbiridan farq qiladi.