O`rta osiyodagi yirik daryolar va ularning xo`jalikdagi ahamiyati. Reja: Kirish

Havzaning eng katta kengligi daryo havzasining eng keng joyidan havza uzunligini ifodalaydigan chiziqqa nisbatan o‘tkazilgan perpendikulyarning uzunligidan iboratdir. Demak, daryo havzasining eng katta kengligi xaritadan o‘lchash natijasida aniqlanadi.
Havzaning o‘rtacha kengligi esa quyidagi ifoda yordamida hisoblab topiladi:
. х LF   rt o'
Daryo havzasining simmetriklik darajasi bosh daryoga nisbatan aniqlanadi. Uni ifodalash uchun havzaning asimmetriya koeffitsiyentidan foydalaniladi. Asimmetriya koeffitsiyenti quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
, F F F К у ч а  
bu yerda: havzaning bosh daryoga nisbatan chap qismida joylashgan maydoni, mos ravishda o‘ng qismida joylashgan maydoni. Ifodadan ko‘rinib turibdiki, asimmetriya koeffitsiyenti o‘lcham birligiga ega emas. ч F у F
Daryo havzasining o‘rtacha balandligi. Ma’lumki, joyning balandligi o‘zgarishi bilan tabiiy omillar ham o‘zgarib boradi. Bu o‘zgarishlar daryolarning gidrologik rejimiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazadi. SHuni hisobga olib, har bir daryo havzasining o‘rtacha balandligi aniqlanadi. Daryo havzasining o‘rtacha balandligi (No‘rt) ni ikki usul bilan aniqlash mumkin:
a) hisoblash ifodasi yordamida;
b) daryo havzasining gipsografik egri chizig‘i yordamida.
Daryo vodiysi suv oqimining yer sirtida bajargan ishi natijasida vujudga kelib, daryoning boshlanishidan quyi qismi tomon ketgan yassi yonbag‘irlari va nishabligi bilan xarakterlanadi. Ma’lumki, ikki daryo vodiysi o‘zaro kesishmaydi, lekin ular birgalikda umumiy vodiyni tashkil qilishi mumkin. Har qanday daryo vodiysida quyidagi elementlar mavjud bo‘ladi (7.1rasm):
- daryo o‘zani - vodiyning oqar suv egallagan qismi;
- qayir - daryoda toshqin yoki to‘linsuv kuzatilganda vodiyning suv bosadigan qismi;
- vodiy tubi - daryo o‘zani va qayir birgalikda vodiy tubi deb ataladi;
- talveg - daryo uzunligi bo‘yicha o‘zandagi eng chuqur nuqtalarni tutashtiradigan egri chiziq;