O‘rta Osiyoda tilshunoslik

«Maboni ul-lug‘at» ikki qismdan: muqaddima va tarsif (grammatika) dan iborat.

«Muqaddima»da asarning yozilish sabablari beriladi. Ishning tarsif –grammatikasi esa olti bo‘limni o‘z ichiga oladi. Ushbu bo‘limlarda fe’l – fe’lning turli nisbat shakllarining kelishi, fe’l zamonlari, fe’lning funktsional shakllari (sifatdosh, ravishdosh), fe’l mayllari, fe’llarning yasalishi, affikslar olishi, olmoshlar, ularning turlari, qo‘shimchalar, ko‘makchi fe’llar, so‘zlar imlosi va boshqalar haqida fikr yuritiladi.

Mirzo Mehdixon o‘zbek tilining morfologiyasiga to‘xtalar ekan, u beshta kelishik shaklini qayd etadi. Bular: 1. Qaratqich kelishigi (-ning). 2. Tushum kelishigi (-ni, -n). 3. Jo‘nalish kelishigi (-ka, -ga, -g‘a). 4. CHiqish kelishigi (-dan). 5. O‘rin-payt kelishigi (-da).

Mehdixon, shuningdek, egalik qo‘shimchalari, sonlar, ularning turlari: tartib (-nchi, - inchi), jamlovchi (-ov, -ovla, -lon) – birov, ikkov, uchovla, uchchovlon, taqsim sonlar (-ar, -in) – yuzar, birin haqida, olmoshlar – kishilik (man, san, biz, siz), ko‘rsatish: (bu, ul, shul, o‘shal, mun, anlar, alar), qo‘makchilar (uchun, ila, ilan, bilan, birla, birlan) hamda fonetik hodisalar (eliziya – bo‘yun-bo‘yni, og‘iz-og‘zi) haqida ma’lumot beradi.

Mirzo Mehdixon, yuqorida aytilganlarga ko‘ra, asarini o‘zbek tilining birinchi ilmiy grammatikasi deb ataydi.