O’rta maxsus ta’lim vazirligi

MaShg’ulot rejasi:
Kasblarni mehnatning maqsadi, vositalari va Sharoitlari bo’yicha tasniflaSh to’g’risida so’zlab beriSh.


Metodik tavsiyanoma:
Mehnat jarayoniga qarab barcha kasblar 5ta tipga bo’linadi:
1. “Odam-tabiat ”bu erda menatning asosiy etakchi jarayoni- jonlitabiatdir. Bu tipga quyidagilar kiradi: Urug’Shunos, mevasabzavotShunos, davlat urug’chilik inspektsiyasining laboranti, master-chorvador, ximik-bakteriolog’ik analiz laboranti, zootexnik, agronom. Mazkur tipdagi kasbni tanlaSh vaqtida siz o’zingiz tabiatga qanday munosabatda bo’liShingiz muhim ahamiyatga egadir: siz unga dam oladigan, ko’ngil xuShlik qiladigan joy deb qaraysizmi yoki o’zingizni butun kuch g’ayratingizni biror mahsulot iShlab chiqariShga sarf etiShga Shaylanayotgan ustaxona deb qaraysizmi? Bu savolga javob beriSh uchun odam o’zini iShlab chiqariSh bilan bog’’’liq bo’lgan jonli tabiatga aloqador iShtimoiy foydali mehnat jarayonida, to’garaklarda qatnaShib sinab ko’riShi mumkin. Mehnat vazifalarini hal qiliSh vaqtida odamdan tashabbuskorlik va mustaqillik talab qilinadi.
2.”Odam-texnika” mehnatning asosiy jarayoni-texnika ob’ektlaridir. Bunga maShinalar mehanizmi va Shunga o’xShaShlar kiradi. Madomiki tehnika ob’ektlari amalda har doim odamning o’z qo’li bilan -yaratilar eqan, texnika olamida novatorlik, fikr muloxaza qilib ko’riSh uchun, texnika ijodkorligini namoyiSh qiliSh uchun ayniqsa katta imkoniyatlar mavjuddir. IShga ijodiy yondoShiSh bilan bir qatorda texnika sohasida odamdan yuksak darajada ijrochilik intizomi talab qilinadi.
3.”odam-odam” bu erda asosan iSh jarayoni odamlardir.bunga misol qilib: o’qituvchi, doktor, maktabgacha muassasa tarbiyachisi, master, sotuvchi, sartoroSh va boShqalar.
4.”Odam belgili tizim” Bu tipda Shartli belgilart, raqamlar, kodlar, tabiiy va suniiy tillar asosiy etakchi mehnat jarayoni hisoblanadi. Hozirgi zamon kiShisi belgilar va belgi tizimi dunyosida- testlar, chizmalar, sxemalar, jadvallar, qartalar, formulalar va yo’l belgilari ichida yaShaydi. Bunga biladigan tegiShli mutahassislar ham zarur.
5.”Odam badiiy obraz” bunga tasviriy faoliyat bilan bog’’’liq bo’lgan kasblar: musiqa faoliyati, adabiy-badiiy faoliyat, aktyorlik sahna faoliyatiga ajratiSh mumkin. O’ziga hos xususiyatlardan biri Shundan iboratki, xodim amalga oShirgan sarf kilgan mehnatning anchagina qismi tashqi tomondan qaragan kiShining ko’ziga ko’rinmay, yaShirincha qoladi.
Mehnat jarayoniga qarab barcha kasblar 5ta tipga bo’linadi:
1. “Odam-tabiat ”bu erda menatning asosiy etakchi jarayoni- jonlitabiatdir. Bu tipga quyidagilar kiradi: Urug’Shunos, mevasabzavotShunos, davlat urug’chilik inspektsiyasining laboranti, master-chorvador, ximik-bakteriolog’ik analiz laboranti, zootexnik, agronom. Mazkur tipdagi kasbni tanlaSh vaqtida siz o’zingiz tabiatga qanday munosabatda bo’liShingiz muhim ahamiyatga egadir: siz unga dam oladigan, ko’ngil xuShlik qiladigan joy deb qaraysizmi yoki o’zingizni butun kuch g’ayratingizni biror mahsulot iShlab chiqariShga sarf etiShga Shaylanayotgan ustaxona deb qaraysizmi? Bu savolga javob beriSh uchun odam o’zini iShlab chiqariSh bilan bog’’’liq bo’lgan jonli tabiatga aloqador iShtimoiy foydali mehnat jarayonida, to’garaklarda qatnaShib sinab ko’riShi mumkin. Mehnat vazifalarini hal qiliSh vaqtida odamdan tashabbuskorlik va mustaqillik talab qilinadi.
2.”Odam-texnika” mehnatning asosiy jarayoni-texnika ob’ektlaridir. Bunga maShinalar mehanizmi va Shunga o’xShaShlar kiradi. Madomiki tehnika ob’ektlari amalda har doim odamning o’z qo’li bilan yaratilar eqan, texnika olamida novatorlik, fikr muloxaza qilib ko’riSh uchun, texnika ijodkorligini namoyiSh qiliSh uchun ayniqsa katta imkoniyatlar mavjuddir. IShga ijodiy yondoShiSh bilan bir qatorda texnika sohasida odamdan yuksak darajada ijrochilik intizomi talab qilinadi.
3.”odam-odam” bu erda asosan iSh jarayoni odamlardir.bunga misol qilib: o’qituvchi, doktor, maktabgacha muassasa tarbiyachisi, master, sotuvchi, sartoroSh va boShqalar.
4.”Odam belgili tizim” Bu tipda Shartli belgilart, raqamlar, kodlar, tabiiy va suniiy tillar asosiy etakchi mehnat jarayoni hisoblanadi. Hozirgi zamon kiShisi belgilar va belgi tizimi dunyosida- testlar, chizmalar, sxemalar, jadvallar, qartalar, formulalar va yo’l belgilari ichida yaShaydi. Bunga biladigan tegiShli mutahassislar ham zarur.
5.”Odam badiiy obraz” bunga tasviriy faoliyat bilan bog’’’liq bo’lgan kasblar: musiqa faoliyati, adabiy-badiiy faoliyat, aktyorlik sahna faoliyatiga ajratiSh mumkin. O’ziga hos xususiyatlardan biri Shundan iboratki, xodim amalga oShirgan sarf kilgan mehnatning anchagina qismi tashqi tomondan qaragan kiShining ko’ziga ko’rinmay, yaShirincha qoladi.
Mehnatning maqsadi odam faoliyati mazmuning muhim harakteristikasi hisoblanadi. Mehnatning maqsadlari hilma hil bo’liShiga qaramasdan ularni uchta katta gruppaga: bilish, o’zgartirish, o’ylab topish bo’lish mumkin.
Mehnat maqsadiga qarab kasblarni uch turkumga ajratib ko’rsatish mumkin.
1.Gnostik kasblar. Bu kasblarning nomi lotincha “gnozis” bilim biliSh ma’nosini anglatuvchi so’zdan olingan. Agar siz aqliy mehnat bilan faqat ish stolida, kabinetda shug’ullanish mumkin deb o’zingizga odat qilib olgan tarzda o’ylaydigan bo’lsangiz, u holda bunday fikrdan voz kechiShga to’g’ri keladi. BiliSh, o’rganiSh mehnati bilan bog’’’liq bo’lgan ko’pgina kasiblar mavjud bo’lib, ular bilan bevosita moddiy iShlab chiqariSh jarayonida Shug’ullaniShga to’g’ri keladi. Masalan, kontrolyorlar , sortga ajratuvchilar, pirometrislar ana Shunday kasbdagi kiShilardir.
Bu turkimdagi kasbga oid mehnatning maqsadi turlicha: mahsulotni navlarga ajiratiSh, olinadigan ma’lum belgilarga qarab tekShiriSh, baxo beriShdan iborat bo’liShi mumkin.
Masalan: korxonadagi texnika nazorati bo’limi kontrolyori tayyorlangan maxsulotni GOST talablari, maxsulot namunalari bilan soliShtirib, taqqoslab tekShiradi.U maxsulotni qanday navga kiritiSh kerakligi to’g’risida mas’ulyatli qaror chiqaradi, brak maxsulotni aniqlaydi. Kontrolyor o’z mehnatida xilma xil o’lchov asboblaridan, instrumentlaridan va jixozlaridan foydalaniladi.
Gnostik kasblarni ilgari qarab chikilgan beShta tipdagi kasblarning xar biri orasida topiSh mumkin. Mana bunga bir nechta misol keltiramiz: 2 tipdagi kasb-turkumlarni sortlarga ajiratuvchi, ximik-biolog’ik analiz labaranti; T tipidagi kasb radioapparatlar kontrorlyori, Ch tipidagi kasb korrektor, normirovshik; X tipidagi kasb muzika asboblarining kontrorlyori, adabiy tanqidchi.
Maskur turkumdagi kasblar xodim oldiga muayyan talablar qo’yadi. Unda yaqqol namoyon bo’lib turgan bilim aktivligi, kuzatuvchanlik, yuksak darajadagi iShchanlik hamda diqqat, xotira va tafakkurning barqaror bo’liShi, xulosalar chiqariShda printsipiallik ko’rsatiSh g’oyat muxim axamiyatga egadir.
Quyidagi gnostik kasblar vakillarining mehnati mazmuniga juda qisqa tarzda berilgan uchta izox keltiriladi. Siz ularda:
A) klassifikatsiyasi B) baho beriSh
S) tadqiqot maqsadlaridan qaysi biri ustun turganligini aniqlaShga xarakat kiling.
TavarShunos olingan gazlamalarda uzunasiga bosilgan gulning bir tekis chiqqanligini, ularda iShlab chiqariSh nuqsoni yoki dog’’lar extiyotsizlik bilan ortib turiShi va vaqtida kir_chir bo’lgan-bo’lmaganligini, omborlarda noto’g’ri saqlaSh, noto’g’ri tashiSh natijasida xosil bo’lgan dog’’ning bor yoqligini tekShiradi, tayyor kiyimlarni sifatli tikiShligiga e’tiborni qaratadi. Radiodetallarning elektr parametrlarining o’z iSh joyida elektr o’lchov asbobiga, tekShiriladigan va tekShirib bo’lingan maxsulotni soliSh uchun taraga, radiodetallarning parametrlarida yo’l qo’yiSh mumkin bo’lgan chetga chiqiShlar to’g’risida ma’lumot beruvchi, xaroratga qarab tuzatiSh kiritiShga, priborlardagi xatoliklar to’g’risida ma’lumotlar yozilgan jadvalga ega bo’ladi. o’lchovchi kiShi detalni qo’lga olib, uni o’lchov asbobining kontaktiga ulaydi, Shakliga qarab u yoki bu qarorga kelgandan keyin detalni tegiShli idiShga soladi.
Vagonlarga qarab yuruvchi qo’li bilan buksalarni uShlab ko’riSh yo’li bilan uni xaroratini belgilaydi, buksalarda metal changlarni izi bor yo’qligini tekShiradi va boShqa Shunga o’xShaSh iShlarni bajaradi, remont operatsiyalari o’tkaziSh zarurligi to’g’risida bir qarorga keladi.