O‘rta maxsus ta’lim vazirligi begzod Xodjayev, Abdushukur Choriyev, Zuxra Saliyeva

O‘quv loyihalarini baholash samaradorligi 
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa 
quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
Tajriba guruhidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari 




)
175
(n
0
24,
70,
81,
n
1
2,
3,
4,
X
i
i
Nazorat guruhidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari 





)
165
(m
51
39,
46,
29,
m
1
2,
3,
4,
Y
j
j
Bu tanlanmalarga mos kelgan diagramma quyidagicha ko‘rinishga ega 
bo‘ldi:

---

169 
O‘quv portfoliolarini baholash samaradorligi 
Statistik tahlil o‘tkazishni qulaylashtirish maqsadida yuqoridagi variatsion 
qatorlardan n
i 
va n
j 
takroriylik (chastota)larni mos statistik ehtimollik 
i
i
n
n
P

va
j
j
m
m
q

tarzida belgilaymiz. 
Bu o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda quyidagi 
ko‘rinishga ega bo‘ladi: 



0,07.
0,19
0,39;
0,35;
P
1
2,
3,
4,
X
i
i



4
1
1
i
i
P
va 




0,34.
0,25
0,25;
0,16;
q
1
2,
3,
4,
Y
j
j



4
1
1
i
i
q
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa 
quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 



0.
0,14
0,4;
0,46;
P
1
2,
3,
4,
X
i
i



4
1
1
i
i
P
va 




0,31.
0,24
0,28;
0,17;
q
1
2,
3,
4,
Y
j
j



4
1
1
i
i
q

---

170 
Statistik tahlilni har ikki sinf bo‘yicha o‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichlarini 
hisoblab, qiyoslashdan boshlaymiz. O‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari 
o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda quyidagi natijalarni 
berdi: 
02
,
3
07
,
0
38
,
0
17
,
1
4
,
1
1
07
,
0
2
19
,
0
3
39
,
0
4
35
,
0
4
1

















n
i
i
i
x
P
X
Foizda
%
5
,
75
%
100
4
02
,
3
%



X
23
,
2
34
,
0
50
,
0
75
,
0
64
,
0
1
34
,
0
2
25
,
0
3
25
,
0
4
16
,
0
4
1

















n
j
i
j
y
q
Y
Foizda
%
8
,
55
%
100
4
23
,
2
%



Y
Demak, tajriba sinfidagi o‘rtacha o‘zlashtirish (75,5 – 55,8) 
%

19,7
%
ga 
yuqori ekan. Bu esa o‘z navbatida
35
,
1
%
8
,
55
%
5
,
75

barobar ortiqligini anglatadi. 
O‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari o‘quvchilar tomonidan yaratilgan 
o‘quv portfoliosini baholashda esa quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
32
,
3
0
28
,
0
2
,
1
84
,
1
1
0
2
14
,
0
3
4
,
0
4
46
,
0
4
1

















n
i
i
i
x
P
X
Foizda
%
83
%
100
4
32
,
3
%



X
31
,
2
31
,
0
48
,
0
84
,
0
68
,
0
1
31
,
0
2
24
,
0
3
28
,
0
4
17
,
0
4
1

















n
j
i
j
y
q
Y
Foizda
%
8
,
57
%
100
4
31
,
2
%



Y
Demak, tajriba sinfidagi o‘rtacha o‘zlashtirish (83 – 57,8) 
%

25,2
%
ga 
yuqori ekan. Bu esa o‘z navbatida
44
,
1
%
8
,
57
%
83

barobar ortiqligini anglatadi. 
O‘zlashtirishni aniqlash jarayonida yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan 
xatoliklarni aniqlash maqsadida dastlab o‘rtacha kvadratik va standart xatoliklarni 
aniqlaymiz. 
O‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda o‘rtacha 
kvadratik xatoliklar: 
1771
,
1
9729
,
4
15
,
6
9729
,
4
34
,
0
1
25
,
2
56
,
2
9729
,
4
1
34
,
0
4
25
,
0
9
25
,
0
16
16
,
0
23
,
2
1
34
,
0
2
25
,
0
3
25
,
0
4
16
,
0
)
y
(
2
4
1
2
2
2
2
2
2
2
































n
i
j
j
y
у
q
S

---

171 
Standart xatoliklar esa: 
.
91
,
0
8196
,
0


x
S
.
09
,
1
1771
,
1


y
S
O‘rtacha kvadratik xatoliklar o‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv 
portfoliosini baholashda esa quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
4976
,
0
0224
,
11
52
,
11
0224
,
11
0
56
,
0
6
,
3
36
,
7
0224
,
11
1
0
4
14
,
0
9
4
,
0
16
46
,
0
32
,
3
1
0
2
14
,
0
3
4
,
0
4
46
,
0
)
x
(
2
4
1
2
2
2
2
2
2
2
































n
i
i
x
i
x
P
S
1739
,
1
3361
,
5
51
,
6
3361
,
5
31
,
0
96
,
0
52
,
2
72
,
2
3361
,
5
1
31
,
0
4
24
,
0
9
28
,
0
16
17
,
0
31
,
2
1
31
,
0
2
24
,
0
3
28
,
0
4
17
,
0
)
y
(
2
4
1
2
2
2
2
2
2
2
































n
i
j
j
y
у
q
S
Standart xatoliklar esa: 
.
71
,
0
4976
,
0


x
S
.
08
,
1
1739
,
1


y
S
Bundan o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda 
nazorat sinfi standart xatoligi tajriba sinfi ko‘rsatkichlariga nisbatan katta bo‘ldi, 
ya’ni 1,09 > 0,91. Buni yanada aniqroq ko‘rsatish maqsadida har ikki statistik 
tanlanma bo‘yicha o‘rta qiymat aniqliklarini biz variatsiya koeffitsientlari orqali, 
ya’ni C
x
va C
u
formula orqali hisoblaymiz: 
%
2
%
28
,
2
95
,
39
%
91
02
,
3
23
,
13
%
91
02
,
3
175
%
100
91
,
0
%
100











x
n
S
C
x
x
%
4
%
81
,
3
64
,
28
%
109
23
,
2
85
,
12
%
109
23
,
2
165
%
100
09
,
1
%
100











y
n
S
C
y
y
Demak, tajriba sinfidagi o‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichi aniqligi 
nazorat sinfidagidan kichik ekan. 
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa nazorat 
sinfi standart xatoligi tajriba sinfi ko‘rsatkichlariga nisbatan katta bo‘ldi, ya’ni 1,08 
> 0,71. Buni yanada aniqroq ko‘rsatish maqsadida har ikki statistik tanlanma 
bo‘yicha o‘rta qiymat aniqliklarini biz variatsiya koeffitsientlari orqali, ya’ni C
x
va
C
u
formula orqali hisoblaymiz: 
%
2
%
62
,
1
92
,
43
%
71
32
,
3
23
,
13
%
71
32
,
3
175
%
100
71
,
0
%
100











x
n
S
C
x
x
%
4
%
62
,
3
81
,
29
%
108
32
,
2
85
,
12
%
108
23
,
2
165
%
100
08
,
1
%
100











y
n
S
C
y
y
Demak, tajriba sinfidagi o‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichi aniqligi 
nazorat sinfidagidan kichik ekan. 

---

172 
Endi ikkkita bosh to‘plamning noma’lum o‘rta qiymatlariga o‘xshashligini 
hisobga olib Styudentning tanlanmali mezoni asosida nolinchi gipotezani 
tekshiramiz: 
y
H



:
0
Shunga asosan o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni 
baholashda quyidagi hisoblashni bajaramiz: 
315
,
7
108
,
0
79
,
0
0118
,
0
79
,
0
0071
,
0
0047
,
0
79
,
0
165
1771
,
1
175
8196
,
0
23
,
2
02
,
3
2
2
,











m
S
n
S
y
x
T
y
x
y
x
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa 
quyidagi hisoblash bajariladi: 
10
1
,
0
01
,
1
0099
,
0
01
,
1
0071
,
0
0028
,
0
01
,
1
165
1739
,
1
175
4976
,
0
31
,
2
32
,
3
2
2
,











m
S
n
S
y
x
T
y
x
y
x
Styudent mezoni asosida o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni 
baholashda erkinlik darajasini quyidagi formula orqali hisoblaymiz: 
86
,
600
00000023
,
0
00014
,
0
00000015
,
0
000000075
,
0
00014
,
0
164
000025
,
0
174
000013
,
0
)
0118
,
0
(
164
)
005
,
0
(
174
)
0036
,
0
(
)
0071
,
0
0047
,
0
(
164
165
1771
,
1
174
175
8196
,
0
165
1771
,
1
175
8196
,
0
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2


























































m
m
S
n
n
S
m
S
n
S
K
y
x
y
x
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa 
erkinlik darajasi quyidagi formula orqali topiladi: 
280
00000035
,
0
000098
,
0
00000031
,
0
000000045
,
0
000098
,
0
164
00005
,
0
174
0000078
,
0
)
0099
,
0
(
164
)
0071
,
0
(
174
)
0028
,
0
(
)
0071
,
0
0028
,
0
(
164
165
1739
,
1
174
175
4976
,
0
165
1739
,
1
175
4976
,
0
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2


























































m
m
S
n
n
S
m
S
n
S
K
y
x
y
x
Ushbu ehtimollik uchun statistik alomatning qiymatdorlik darajasini 

0,05 
deb olsak, u holda
r
=1-

=0,95 ga hamda o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan 
loyihalarni baholashda erkinlik darajasi
k 
=600,86 ga teng, o‘quvchilar
tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa 
k 
=280 ga teng. 

---

173 
Styudent funksiyasi taqsimot jadvalidan ikki tomonlama mezonning kritik nuqtasi 
o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda: 
96
,
1
)
86
,
600
(
)
86
,
600
(
)
(
975
,
0
2
)
95
,
0
1
(
1
2
)
1
(
1







t
t
k
t
p
ga teng, o‘quvchilar 
tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa
96
,
1
)
280
(
)
280
(
)
(
975
,
0
2
)
95
,
0
1
(
1
2
)
1
(
1







t
t
k
t
p
ga teng. 
Bundan ko‘rinib turibdiki, statistikaning tanlanma qiymati kritik nuqtadan 
katta ekan ya’ni o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda: 
T
x,y
= 7,315 > 1,96 va o‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini
baholashda esa 
T
x,y
= 10 > 1,96 demak, bosh o‘rtacha qiymatlar tengligi haqidagi 
N
0
nolinchi gipoteza rad etiladi. Buni 95 % ishonchlilik bilan aytish mumkinki, 
tajriba-sinov sinflaridagi o‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari har doim nazorat 
sinflaridagi o‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichlaridan yuqori bo‘ldi va ular hech 
qachon ustma-ust tushmaydi.
Endi tajriba-sinov va nazorat sinflaridagi ta’lim uslubi xilma-xil bo‘lgan 
farazimizga zid bo‘lgan holni ko‘ramiz.
K
0 
: F
x
=
F
u
Bunda ikkita bosh to‘plam taqsimotini taqsimlash bir-biriga to‘g‘ri keladi.
Berilgan α qiymatdorlik darajasida N
1
: - bosh to‘plam normal taqsimlangan 
degan gipotezani tekshirish uchun avval nazariy chastotalarni keyin esa Pirsonning 
muvofiqlik kriteriysi – Xi-kvadrat bo‘yicha (1) va (2) tizimlar asosida quyidagi 
formula bo‘yicha hisoblaymiz: 











3
1
2
3
1
2
2
,
)
(
)
(
1
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
m
n
n
m
n
m
n
m
mn
nm
m
n
X
. 
Formula asosida 
2
,
m
n
X
o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni 
baholashda: 
33
,
47
47
,
25
97
,
0
81
,
6
08
,
14
76
1936
66
64
107
729
87
1225
12
56
)
12
56
(
34
42
)
34
42
(
68
41
)
68
41
(
61
26
)
61
26
(
2
2
2
2
2
,






















m
n
X
ga teng. 
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa:

---

174 
12
,
84
51
57
,
3
97
,
4
58
,
24
51
2601
63
225
116
576
110
2704
0
51
)
0
51
(
24
39
)
24
39
(
70
46
)
70
46
(
81
29
)
81
29
(
2
2
2
2
2
,






















m
n
X
Ushbu mezon bo‘yicha ozodlik darajalari ν = 4 – 1 = 3 ga teng, Xi-kvadrat 
taqsimotining jadvali bo‘yicha kritik nuqtani topamiz. 
r =
0,95 uchun ishonchlilik 
ehtimoli
t
0,95
(V) = t
0,95
(3) = 7,815 ga teng. 
Bir tomonlama kriteriy nolinchi gipotezani ikki tomonlama kriteriyga 
qaraganda «qat’iyat bilan» rad etgani uchun o‘ng tomonlama kritik soha quramiz.
O‘ng tomonlama kritik soha o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni 
baholashda quyidagiga teng. 
2
,
m
n
X
= 47,33 > 7,815 = t
0,95
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa:
2
,
m
n
X
= 84,12 > 7,815 = t
0,95
ga teng. 
Bundan Xi-kvadrat taqsimot kritik nuqtadan katta bo‘lgani uchun nolinchi 
gipoteza rad etildi. 
Endi baholashning samaradorlik ko‘rsatkichini aniqlash uchun oraliq 
intervallarini topamiz. U o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni 
baholashda: 
13
,
0
23
,
13
7836
,
1
23
,
13
91
,
0
96
,
1
175
91
,
0
96
,
1









n
S
t
x
x

O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa:
11
,
0
23
,
13
3916
,
1
23
,
13
71
,
0
96
,
1
175
71
,
0
96
,
1









n
S
t
x
x

ga teng, nazorat sinfida esa: 
17
,
0
85
,
12
1364
,
2
85
,
12
09
,
1
96
,
1
165
09
,
1
96
,
1









n
S
t
y
y

O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa:
16
,
0
85
,
12
1168
,
2
85
,
12
08
,
1
96
,
1
165
08
,
1
96
,
1









n
S
t
y
y

ga teng. Topilgan natijalardan tajriba sinfi uchun ishonchli intervalni topsak:

---

175 
n
S
t
Х
а
n
S
t
Х
x
кр
х
x
кр






O‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda: 
13
,
0
02
,
3
13
,
0
02
,
3




x
а
15
,
3
89
,
2


х
а
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa:
11
,
0
32
,
3
11
,
0
32
,
3




x
а
43
,
3
21
,
3


х
а
nazorat sinfi uchun ishonchli interval: 
n
S
t
Y
а
n
S
t
Y
y
кр
y
y
кр






O‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda: 
17
,
0
23
,
2
17
,
0
23
,
2




y
а
4
,
2
06
,
2


у
а
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa:
16
,
0
31
,
2
16
,
0
31
,
2




y
а
47
,
2
15
,
2


у
а
Buni geometrik tasvirlasak: 
O‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda: 
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa: 
Bundan x=0,05 qiymatdorlik darajasi bilan aytish mumkinki, tajriba 
sinfidagi o‘rtacha baho nazorat sinfidagi o‘rtacha bahodan yuqori va oraliq 
intervallari ustma-ust tushmayapti. Demak, matematik-statistik tahlilga asosan, 
yaxshi natijaga erishilgani ma’lum bo‘ldi.
Yuqoridagi natijalarga asoslanib tajriba-sinov ishlarining sifat 
ko‘rsatgichlarini hisoblaymiz.
Bizga ma’lum o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni 
baholashda 
Х
=3,02;
Y
=2,23;
;
13
,
0


x
17
,
0


y
ga teng. O‘quvchilar 
2,06 
2,4 
а
3,15 
2,89 
2,15 
а
3,43 
3,21 
2,47 

---

176 
tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa 
Х
=3,32;
Y
=2,31;
;
11
,
0


x
16
,
0


y
ga teng. 
Bundan sifat ko‘rsatgichlari: 
O‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni baholashda 
2
,
1
4
,
2
89
,
2
17
,
0
23
,
2
13
,
0
02
,
3
)
(
)
(










y
x
усб
Y
Х
К
> 1; 
83
,
0
06
,
2
89
,
2
)
17
,
0
23
,
2
(
)
13
,
0
02
,
3
(
)
(
)
(













y
x
бдб
Y
Х
К
> 0; 
O‘quvchilar tomonidan yaratilgan o‘quv portfoliosini baholashda esa:
3
,
1
47
,
2
21
,
3
16
,
0
31
,
2
11
,
0
32
,
3
)
(
)
(










y
x
усб
Y
Х
К
> 1; 
06
,
1
15
,
2
21
,
3
)
16
,
0
31
,
2
(
)
11
,
0
32
,
3
(
)
(
)
(













y
x
бдб
Y
Х
К
> 0; 
Olingan natijalardan o‘qitish samaradorligini baholash mezoni birdan 
kattaligi va bilish darajasini baholash mezoni noldan kattaligini ko‘rish mumkin. 
Bundan ma’lumki, tajriba sinfidagi o‘zlashtirish nazorat sinfidagi o‘zlashtirishdan 
yuqori ekan. Demak, o‘quvchilar tomonidan ishlab chiqilgan loyihalarni va 
yaratilgan o‘quv portfoliosini baholash yuzasidan o‘tkazilgan tajriba-sinov ishlari 
muvaffaqiyatli amalga oshirilgan.