O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Demak, eski o‘zbek tili XII—XIII asrdan to XX asrning bosh­larigacha bo‘lgan o‘zbek tili tarixini o‘z ichiga oladi va juda katta yozma manbalarni o‘zida mujassam etadi.

Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Turdi Farog‘iy, Boborahim Mashrab, Zokirjon Xolmuhammad o‘g‘li Furqat, Muhammad Aminxo‘ja Muqimiylarning eski o‘zbek tilini yangi taraqqiyot bosqichiga olib chiqishda xizmatlari katta. Ayniqsa, bu borada Alisher Navoiy ulkan ishlar qildi. U o‘zbek tilini xazina deb bildi. Bu xazinani ilonlar va tikanlar o‘rab turganligini ta’kidladi. Navoiy eski o‘zbek adabiy tilini ana shu «ilon»lardan va «tikan»lardan tozalab berdi.

Eski o‘zbek adabiy tili hozirgi o‘zbek adabiy tilining vujudga kelishida muhim bosqich sanaladi.
42-mashq. Matnlarni o‘qing. Eski o‘zbek adabiy tiliga xos xususiyat­larni aniqlang.

Bu ulus to xublar ko‘rduk, ey o‘zbegim,

Dilraboliqda sizingdek sho‘xi ra’no ko‘rmadik.
(Atoiy)

Shoh-u toj-u xil’atikim, men tomosha qilg‘ali,

O‘zbakim boshida qalpoq, egnida shirdog‘i bas.
(Alisher Navoiy)

Qaro meng ol yangoqingg‘a yaroshur,

Boshim doyim adoqingg‘a yaroshur.
(Xorazmiy)

Qarinchqa aydi: «Mavlodin ne tilading?»

Sulaymon aydi: «Andoq mulk tiladimkim, mandin o‘zga kim ersa-da bo‘lmasun».
Qarinchqa aydi: «Bu so‘zdin hasad isi kelur, manga bo‘lgin, o‘zgalarga bo‘lmagin».
(Nosiriddin Rabg‘uziy)


43-mashq. Navoiyning «Muhokamat ul-lug‘atayn» asaridan olingan ushbu parchaga e’tibor bering. Turkiy tilning imkoniyatlari haqida fikr yuriting.

Yana bir adolari borki, ba’zi alfozning so‘ngg‘ida «ch, i» «ki», «chi» lafzidir, orttururlar, yo mansabning, yo hunarning, yo peshaning izhori uchun; forsiyda yo‘qtur, balki alar ham turkcha ayturlar.

Mansabda andog‘ki, qo‘rchi va suvchi va xizonachi va kerak-yarog‘chi va chavgonchi va nayzachi va shukurchi va yurtchi va shilonchi va axtachi yo‘sunlug‘ ko‘ptur.
Hunar va peshada andog‘ki, qushchi va borschi va qo‘ruqchi va tamg‘achi va jibachi va yo‘rg‘achi va halvochi va kemachi va qo‘ychi...