O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Yo‘ldoshev, SÍ. Mamatqulov, F. Yo‘ldoshev iqtisodiyot nazariyasi

ganligi. So‘nggi besh yil davomida O‘zbekiston YIM o‘sishi o‘rtacha
7—8 % ni tashkil qilmoqda.
3. Geografik va geosiyosiy joylashuv. O‘zbekiston Markaziy
Osiyoning chorrahasida joylashgan bo‘lib, samarali mintaqaviy
hamkorlik aloqalarini o‘rnatish, mintaqaviy va transmilliy loyiha-
larda ishtirok etish uchun qulay transport koridorlariga ega
mamlakatdir.
4. Rivojlangan infratuzilmaning mavjudligi. Respublikada trans-
port infratuzilmasi bo‘lmish temiryo‘llar, avtomobil yo‘llari
hamda havo yo‘llari yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Òemiryo‘llar uzunligi
6,5 ming km, avtomobil yo‘llar uzunligi 43,5 ming km.ga teng.
Milliy aviakompaniyada muntazam ravishda 40 dan ortiq chet el
shaharlariga to‘g‘ridan to‘g‘ri reyslar amalga oshiriladi, shuningdek,
jahonning 24 ta davlatida 43 dan ortiq vakolatxonasiga ega. Res-
publikamizda yiliga 48 mlrd kW s elektr energiyasi va 10 mln Gkal
issiqlik energiyasi ishlab chiqariladi. Bu nafaqat ichki ehtiyojimiz,
balki xorijga eksport qilishga ham imkon yaratadi
1
.
5. Qulay soliq va bojxona siyosati. O‘zbekiston iqtisodiyotiga
kiritilayotgan xorijiy investitsiyalar uchun sarmoyadorlarga qator
imtiyoz va preferensiyalar yaratilib, ularning kafolati qonun bilan
mustahkamlab qo‘yilgan. Xususan, ular mulk solig‘idan,
tadbirkorlik faoliyatidan olinayotgan daromad solig‘idan hamda
bir qator bojlarni to‘lashdan ozod etilgan.
6. Yuksak salohiyatga ega ishchi kuchining mavjudligi. O‘zbe-
kiston yuqori salohiyatga ega bo‘lgan mutaxassis kadrlarga ega
bo‘lib, aholi savodxonligi darajasi 100 % ni tashkil etadi. Mamlakat-
da har to‘rtinchi kishi oliy yoki o‘rta maxsus ma’lumotga ega
hisoblanadi. Birgina ta’lim sohasini oladigan bo‘lsak, mamlakati-
mizda o‘z mazmun va mohiyatiga ko‘ra, noyob bo‘lgan Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi muvaffaqiyatli amalga oshirildi. Ushbu
dastur o‘n ikki yillik yaxlit majburiy uzluksiz ta’lim tizimiga o‘tish
hamda ta’lim jarayonlarining sifatini tubdan va tizimli oshirishga,
1
Ñòàòèñòè÷åñêîå îáîçðåíèå Ðåñïóáëèêè Óçáåêèñòàí çà 2013 ãîä. Ò., 2014.

---

247
kadrlarning yuksak darajadagi umumiy va kasbiy madaniyatga ega
bo‘lgan yangi avlodini tarbiyalashga qaratilgan maxsus chora-
tadbirlarni ko‘rish imkonini berdi.
Iqtisodiyotga investitsiyalar ma’lum loyihalar asosida amalga
oshiriladi. Loyihalarni turlicha asoslarga ko‘ra tasniflash mumkin.
Masalan, loyiha amalga oshirilayotgan faoliyat sohasi bo‘yicha uning
turi, tarkibi va tuzilishiga ko‘ra sinfi, hajmi va ishtirokchilar soni,
atrof-muhitga ko‘rsatadigan ta’sir darajasiga qarab ko‘lami, amalga
oshirish muddatiga ko‘ra davomiyligi, moliyaviy, texnologik, texnik,
tashkiliy va boshqa jihatlariga ko‘ra murakkabligi belgilanadi.
Loyihalar tashkiliy, iqtisodiy, texnik, ijtimoiy va aralash turlarga
bo‘linadi:

Òashkiliy loyihalar, odatda, korxonalarni isloh qilish, yangi
tashkilot tuzish, muayyan bir tadbirlar o‘tkazish, ya’ni tashkiliy
masalalar bilan bog‘liq bo‘lgan loyihalar.

Iqtisodiy loyihalar esa korxonalarni qayta tarkiblashtirish,
sanatsiya, xususiylashtirish, soliq tizimini takomillashtirish kabi
iqtisodiy masalalarga qaratilgan bo‘ladi.

Ijtimoiy loyihalar ijtimoiy muammolarni hal qilishga, texnik
loyihalar, yangi mahsulot ishlab chiqish yoki uning tarkibiy
tuzilishini o‘zgartirishga mo‘ljallangan.

Aralash loyihalar — yuqoridagi loyiha turlarining kamida
ikkitasiga tegishli xususiyatlarni o‘zida mujassamlashtirgan loyihalar.
Ko‘lami jihatidan loyihalar kichik va mega loyihalarga
bo‘linadi.
Kichik loyihalar hajmiga ko‘ra, unchalik katta bo‘lmagan, tuzilishiga
binoan oddiy, kam sonli ishtirokchilardan iborat bo‘ladi. Masalan,
Amerika amaliyotida ulardagi kapital qo‘yilmalar 10—15 mln
dollargacha, mehnat xarajatlari 40—50 ming kishi-soatgacha bo‘ladi.
Yirik bo‘lmagan sanoat korxonalari amal qilayotgan ishlab chiqa-
rishni modernizatsiyalash kichik loyihalarga yorqin misol bo‘la oladi.
Mega loyihalar maqsadli dastur bo‘lib, u ajratilgan resurslar va
amalga oshirish muddatlari, umumiy maqsadlariga ko‘ra, o‘zaro
bog‘liqlikdagi bir nechta loyihalarni o‘z ichiga oladi. Bunday maq-
sadli dasturlar xalqaro, milliy, tarmoq va tarmoqlararo, hududiy
va hududlararo bo‘lishi mumkin. Ularning budjeti yuzlab million
dollarga yetadi va davlat hamda davlatlararo miqyosda shakl-
lantirilib, muvofiqlashtiriladi. Mega loyihalarning qiymati 1 mlrd
AQSH dollari yoki undan ko‘p, amalga oshirish muddati 5—7 yil

---

248
va undan ortiq, mehnat hajmi esa loyihalashtirish uchun 2 mln
kishi-soat, qurilish uchun 15—20 mln kishi-soat yoki undan ko‘p
bo‘ladi. Bunday loyihalar moliyalashtirishning noan’anaviy
shakllarini, odatda, turli firmalar konsorsiumlari va boshqa bir
nechta mamlakatlar ishtirokini taqozo qiladi. Bunday loyihalarga
yoqilg‘i-energetika majmuyi, xususan, neft-gaz tarmog‘ida amalga
oshiriladigan loyihalar misol bo‘la oladi.
Shuningdek, loyihalar o‘z muddatlariga ko‘ra, qisqa muddatli
(2 yilgacha), o‘rta (5 yilgacha) va uzoq muddatli (5 yildan ortiq)
bo‘ladi
1
.
Investitsiya loyihalarini amalga oshirish va moliyalashtirishdan
avval ularning xavf-xatarlilik (risklilik) darajalari chuqur tahlil qilib
chiqiladi.