O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Rahimov quduqlarni burg‘ilash

 Kurakchali doloto va pikoburlar:
a
—ÐX; b—7ÄÐ-93MC; d—Novikov pikoburi.
b
d
a
3
2 1
1
4
5
1
2
3
4
1
3
2
5
93

0,5

---

116
plastinka  bilan  qurollangan.  Pikobur  qovurg‘alarining  pog‘ona
shaklida  bo‘lishi  burg‘ilash  jarayonida  tog‘  jinslarini  samarali
parchalashni ta’minlaydi.
Sharoshkali dolotolar eng keng tarqalgan bo‘lib, barcha qattiq-
likdagi (I—XII kategoriyadagi) jinslarni kernsiz burg‘ilash uchun
mo‘ljallangan. Ñ turdagi sharoshkali doloto (3.21- a rasm) jinslarni
maydalab parchalovchi asbob bo‘lib, u ikki yoki uchta o‘zaro pay-
vandlangan  lapkalar  1  dan  iboratdir  va  uning  oxiri  sapfaga
sharikopodshiðnik 2 va 4  da sharoshkalar  5 o‘rnatilgan.
Sapfa va podshiðniklar doloto tayanchini tashkil etadi.
Dolotoning sharoshka va lapalari yuqori legirlangan, semen-
tatsiyalangan 17ÍÇMA, 20XÍÇA, 17XÍ2, 14X2ÍÇMA va 12XÍ2
tarkibdagi po‘latlardan tayyorlangan.
Sharoshkali  dolotolar  boshqa  turdagi  dolotolarga  nisbatan
quyidagi afzalliklarga ega:
1) kichik kontakt yuzasida ko‘p jinslarni parchalovchi element-
larga egaligi, bu esa bir og‘irlik kuchida katta solishtirma yuklamalarni
ta’minlaydi;
3.21-rasm. Sharoshkali dolotolar:
a—Ñ  turdagi;  b—ÄÄA-59 ÒK; d—ÐÇØÑ-59; e — ÇÄA-76 Ñ.
a
b
d
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
4
3
2
1
1
2
3
4
5
6
e
59
+0,6
59
+0,6

---

117
2) sharoshkalarning zaboy bo‘ylab dumalashi dinamik yukla-
malarni hosil qiladi, bu esa jinslarni intensiv parchalashga  olib
keladi;
3) sharoshka korpusi ostki  qismining yaxshi qurollanganligi
quduq diametrining yaxshi saqlanishini ta’minlaydi.
Bundan  tashqari,  sharoshkali  dolotolarning  qisilib  qolishi
kamdan kam yuz beradi.
Sharoshkali dolotolarning yagona  kamchiligi — sharoshkali
dolotoning  tishlari  ish  qobiliyatini  yo‘qotmay  turib,  sharoshka
tayanchlarining tezda ishdan chiqishi.
Kernsiz burg‘ilash  uchun uch  sharoshkali, ikki  sharoshkali,
bir sharoshkali va diskli dolotolar ishlab chiqarilmoqda. Ularning
ichidan  uch  sharoshkali  dolotolar  keng  tarqalgan  bo‘lib,  ular
dolotoning chidamliligini ta’minlaydi. Standart bo‘yicha I— bir
sharoshkali; II—ikki  sharoshkali; III—uch sharoshkali dolotolar
ko‘zda tutilgan.
Sharoshkalarning  tuzilishi  va  ishlatilish  sharoitlariga  qarab,
dolotolar quyidagicha indeksatsiyalanadi: M, MÇ, MÑÇ, Ñ, ÑÇ,
ÑÒ, Ò, ÒÇ, ÒK, ÒKÇ, K, OK. Bu yerda M, Ñ, Ò, K, OK harflar
dolotolarni mos ravishda yumshoq, o‘rtacha, qattiq, mustahkam
va juda mustahkam jinslarni burg‘ilash uchun ko‘zda tutilganligini
bildiradi. 3 harfi sharoshka tishlari frezerlanmagan, balki qo‘yil-
ganligini bildiradi.
Yuvish kanallarining joylanishi va konstruksiyasiga ko‘ra doloto-
lar markaziy yuvish kanali — Ö  va yon tomondan gidromonitorli
yuvish kanali — Ã qilib ishlab chiqariladi.
Standart bo‘yicha doloto diametrlari 46 dan 508 mm gacha
bo‘lishi ko‘zda tutilgan.
Geologiya-qidiruv quduqlarini burg‘ilash uchun 6 ta turdagi
dolotolar ishlatiladi: M, Ñ, Ò, ÒK, K va OK, diametrlari 36 dan
151 mm gacha. Doloto turiga qarab uning korpusi o‘ziga mos ranglarga
bo‘yaladi:  M—sariq,  Ò—ko‘k,  Ñ—havo  rang,  ÒK—jigarrang,
K—qizil, OK—qizg‘ish (apelsin rangidek).