O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Rahimov quduqlarni burg‘ilash

Burg‘ilash texnologiyasining o‘ziga xosligi
Ko‘pgina hollarda yerosti lahmlaridan burg‘ilanadigan quduqlar
qattiq va mustahkam tog‘ jinslaridan burg‘ilanganligi sababli obsadka
quvurlari bilan mustahkamlanmaydi yoki faqat yo‘naltiruvchi quvur
tushiriladi, xolos. Razvedkaviy quduqlarning diametrlari, odatda,
26, 36, 46 va 59 mm qilib olinadi.
Burg‘ilash  uchun  olmosli  va  qattiq  qotishmali  koronkalar,
sharoshkali  va  olmosli  dolotolar  ishlatiladi.  Yuvish  suyuqliklari
sifatida ko‘pgina hollarda toza suv ishlatiladi.
Quduqlarni burg‘ilash uchun esa maxsus stanoklar (ÁÑK-2Ï
(Â)-100 va b.) yoki yer ustidan burg‘ilash uchun ko‘zda tutilgan bur-
g‘ilash qurilmalarining modifikatsiyalari (ÓKÁ-50/100K, ÑKÁ-3,
ÑKÁ-4, ÇÈÔ-650M, ÇÈÔ-1200MРva boshqalar) ishlatiladi.
Yer ostida burg‘ilashda olmosli burg‘ilash usuli o‘zining ratsio-
nalligi va kam mehnat sarflanishi, ya’ni yengil uskuna va texnologik
asboblarning ishlatilishi tufayli alohida ahamiyatga egadir. Yerosti
lahmlaridan vertikal va og‘ma quduqlarni burg‘ilash texnologiyasi
yer ustidan burg‘ilanadigan texnologiyaga o‘xshash bo‘ladi. Lekin
gorizontal quduqlarni burg‘ilash va pastdan yuqoriga qarab burg‘ila-
nuvchi quduqlarni burg‘ilash texnologiyalari tubdan farq qiladi.
Gorizontal va pastdan yuqoriga qarab burg‘ilanuvchi quduqlarda
ko‘tarib-tushirish operatsiyalari (asboblarni quduq ichiga kirgizish

---

126
va chiqarib olish) stanokning maxsus uzatish mexanizmi yordamida
bajariladi. Òurborazvorotlar ishlatilmaydi.
Quduq chuqurligi va og‘ish burchagi oshgan sari jinslarni parcha-
lovchi asboblarga beriladigan og‘irlik kuchi ham kamaytirib boriladi.
Zaboyga beriladigan og‘irlik  kuchi bu holda quyidagi formula
bilan aniqlanadi:
P = P + q · g · H (sin  + f cos ),
bu  yerda,  P  —  kerak  bo‘ladigan  og‘irlik  kuchi,  N;  q  —  1  m
uzunlikdagi burg‘ilash quvurining massasi, kg; g — erkin tushish
tezlanishi (g=9,81m/s
2
); — quduqning gorizontga nisbatan og‘ish
burchagi, gradus; f — quduq devori bilan quvur orasidagi ishqala-
nish koeffitsiyenti.
Pastdan yuqoriga qarab burg‘ilanuvchi quduqlarni  burg‘ilashda
koronka ostida maydalangan jinslar to‘planmaydi, shuning uchun
ham yuvish suyuqligi miqdorini tavsiya etilgan qiymatidan 2—
2,5 marta kamaytirish kerak bo‘ladi.
Koronka ostida maydalangan jinslarning yo‘qligi tufayli yirik
olmosli  va  kichik  qattiqlikdagi  matritsaga  ega  bo‘lgan  olmosli
koronkalarni tanlash tavsiya etiladi. Shu bilan birga og‘irlik kuchini
vertikal quduqlarnikiga nisbatan 20—40 % ko‘p berish tavsiya etiladi.
Pastdan yuqoriga qarab burg‘ilanuvchi va gorizontal quduqlarni
burg‘ilashda burg‘ilash snaryadining aylanish chastotasi qarshilik
kuchining  ortishi  va  quvvat  sarfining  ko‘pligi  tufayli  biroz  past
bo‘ladi. Burg‘ilash snaryadining  tebranishini kamaytirish  uchun
vertikal quduqlarni  burg‘ilashdagi texnik  vositalar  va texnologik
jarayonlar  qo‘llaniladi.
Pastdan yuqoriga qarab burg‘ilanuvchi quduqlarni burg‘ilashda
kernning chiqishi  va reys  uzunligi yuqori bo‘ladi.  Buning sababi,
hosil bo‘lgan kern bo‘lakchalari og‘irlik kuchi hisobiga kolonkaviy
quvur ichiga surilib kirib boradigan va kernning siqilib qolishi hollari
yuz bermaydi. Quduqning og‘ish burchagi 30
o 
atrofida bo‘lganda
kolonkaviy quvur ichidagi kern muallaq holatda bo‘ladi, parcha-
lanishga olib keluvchi faktorlar minimal bo‘ladi va kern chiqishi
maksimal bo‘ladi.