O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

Mehnat bozori — bu ish kuchi oldi-sotdi qilinadigan bozordir.
Bu bozorda ishga yollanuvchilar o‘z mehnatini taklif etadilar,
ishga oluvchilar esa mehnatga o‘z talabini bildiradilar. Ishga
yollanuvchi erkin shaxs, ishlash yoki ishlamaslik uning ixtiyorida. U
o‘z shaxsini emas, balki o‘z mehnatini sotadi, sotganda ham ma’lum
vaqtga va o‘ziga ma’qul narx bilan sotadi. Ishga yollovchi mehnatdan
naf kutganligi uchun uni sotib oladi. Ish kuchi oldi-sotdisi bevosita
xaridor bilan sotuvchi o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri yuz berishi mumkin.
Bunda ishlayman degan kishi o‘zi ish topadi, korxona esa uni ishga
oladi. Oldi-sotdida vositachilar ishtirok etganda ular xaridor bilan
sotuvchini bir-biri bilan bog‘laydi. Bu vazifani mehnat birjalari yoki
ish topib beruvchi firmalar bajaradi. Birjalar firmalarda bo‘sh ish
o‘rni borligini aniqlab, ish qidirganlarni o‘sha yerga yuboradilar. Ish
kuchining oldi-sotdisi mehnat bitimi shaklida rasmiylashtiriladi.
Bitimlar asosida va belgilangan tartibda ishga qabul qilish va
ishdan bo‘shatish uyushgan mehnat bozoriga xos bo‘ladi. Bu bozor
mehnat birjasi shakliga ega. Bu yerda bo‘sh ish o‘rinlari (vakansiyalari)
ishlashga talabgorlarga taklif etiladi. Amalda tartibsiz mehnat bozori
ham borki, bu O‘zbekistonda mardikor bozori shakliga ega. Bu yerda
ishga yollash qisqa muddatli (odatda bir kunga) yuz beradi va og‘zaki
kelishuv asosida bo‘ladi.
8.3. Ish haqi
Mehnat bozorida ish kuchini sotuvchi bilan uni oluvchi o‘rtasida
mehnatning kelishilgan narxi — bu ish haqidir.
Ish haqi mehnatning pul shaklidagi haqi bo‘lib, uni ishga
yollaganlar mehnat qiluvchilarga ma’lum vaqt mobaynida, ma’lum
miqdordagi va muayyan sifatli ishni bajarganligi uchun to‘laydi.
Ish haqi ish natijasiga qarab beriladi va u uch qismdan iborat:
a) asosiy ish haqi; b) mukofotlar; d) ish vaqtidan so‘ng (ishdan keyin,
dam olish va bayram kunlari) bajarilgan ish uchun beriladigan ustama
pul to‘lovlari. Shu uch qism jami ish haqidir. Ish haqidan soliqlar,
to‘lovlar, har xil badal pullari chegirib olinadi. Shundan so‘ng qoladigan
va ishlovchi qo‘liga tekkan pul