O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

Beshinchi paradigma
sivilizatsiyalar taraqqiyotiga asoslangan
paradigmadir. Garvard universiteti strategik tadqiqotlar markazi-
ning direktori S.Xangtington «umuman insoniyat» yo‘q, faqat
ma’lum iuda-xristianlik, islom dini, buddizm va shu kabi siviliza-
tsiyalar mavjud. Eng katta xavfni mana shu sivilizatsiyalar o‘rtasi-
da yuz beradigan harbiy nizolar tug‘diradi, deb hisoblaydi.
S. Xangtington o‘zining «Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi» deb
nomlangan maqolasida sivilizatsiyalarni eng yuqori darajadagi ijti-
moiy-madaniy jamoalar deb atadi. S. Xangtington har bir siviliza-
tsiyaga faqat uning o‘ziga yaqin bo‘lgan tarixiy taraqqiyot, din, til,
urf-odatlarning umumiyligi, ijtimoiy institutlar bajaradigan vazi-
falarning yaqinligi va boshqa xususiyatlar xosdir, deb ta’kidlagan.
Uning ta’kidlashicha, xalqaro munosabatlarda sivilizatsiya
omilining ahamiyati borgan sari oshib boradi. Ushbu xulosa quyi-
dagilar bilan asoslanadi:
1. Sivilizatsiyalar o‘rtasida juda katta farqlar (uning asosini din
tashkil etadi) mavjud. Ular siyosiy rejimlar o‘rtasidagi farqlardan
ham kuchlidir.
2. Turli xil sivilizatsiyalarga mansub xalqlar o‘rtasida o‘zaro
aloqadorlik kuchayib bormoqda. Bunday holat sivilizatsiya doirasi-
da o‘zlikni anglashning o‘sishiga olib kelmoqda.
3. Dinning ahamiyati o‘sib bormoqda. Bunday holat ayrim
hududlarda fundamentalistik shaklda namoyon bo‘lmoqda.
137
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4. G‘arbning boshqa mamlakatlarga bo‘lgan ta’siri pasaymoq-
da. Bu holat o‘z xalqiga xos sivilizatsiya tomirlarini izlash jara-
yonini kuchaytirmoqda.
5. Kompromiss qarorlar qabul qilishda madaniy farqlarning
roli iqtisodiy va siyosiy farqlarga nisbatan past bo‘lmoqda, ya’ni
madaniy farqlar xalqlar o‘rtasidagi aloqalarga konservativ ta’sir
ko‘rsatmoqda.
6. Iqtisodiy mintaqaviylik kuchaymoqda. Bunda sivilizatsion
omil — ko‘plab iqtisodiy tashkilotlar va integratsiyalashgan guruh-
lar asosida yotuvchi madaniy-diniy o‘xshashlik hal qiluvchi
ahamiyat kasb etmoqda.