1
O’ZBE KIST ON RE SPUBLI KASI OLIY VA O’RT A M AXSUS
TA’LIM VAZI RLIGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
PSIX OLOGIYA TA ’LIM YO’NA LI SHI
2-kurs talabasi Karimova Nilufarning
“Eksperimental psixologiya” fanidan yozgan
REFERATI
Tops hirdi: Karimova Nilufar
Qabul qildi : Jumaniyoz ova Nasiba
Urganc h - 2014
2
SHAX S PSIХОDIAGNОSTI КA SI.
RЕJA:
1.
Shaxs va individ.
2.
Shaxs mоtivatsiy asini ps i хо lоgiк diagnо stiкa qili sh.
3.
Shaxsning
indi vidua l
–
psi хо lоgiк
хu susiyat la ri
psi хоdiagnо stiкa si.
4.
Shaxs la ra rо munоsab atla r psi хоdiagnо s tiкasi.
Shaxs va individ tus hunchalari bir-birida n farqlanadi.
Insоn – bir tоmоndan biоlоgik mavjudоt, оngga ega bo’ lgan,
tas hqi dunyoni bilis h hamda uni faоl ravis hda o’zgartiris h
qоbiliyatiga ega bo’ lgan mavjudоtdir. Insоnga iккi оyoqda yuris h,
bilis h va dunyoni o’zgartiris h vоs itasi s ifatida qo’ lning taraqqiyot i
va miyaning yuкsaк darajada rivоjlanis hi хоsdir.
Bоs hqa tо mоndan, insоn - ijtimоiy mavjudоt. Bu uning eng
muhim bеlgis i, chunкi ijtimоiyhayot va ijtimоiy munоsabatlar va
mеhnat biоlоgiк mavjudоt bo’ lgan ins оnning tana tuzilis hini
o’zgartirdilar va o’zlariga bo’ ys undirdilar.
Individ – biоlоgiк turga кiruvchi alоhida tiri mavjudоt. Individ
insоnning biоlоgiк tоmоnini хaraкtеrlaydi.
Insоn haqida gapirar eкan, ps iхоlоgiya « Shaxs tus hunchas iga
tayanadi.
Shaxs ins оn tus hunchas iga qaraganda tоr rоq tus huncha.Shaxs –
ijtimоiy mavjudоt s ifatida qaraluvchi ins оndir. Fanda «ins оn»,
«Shaxs », «individualliк» tus hunchalari кеng qo’ llaniladi. Ba’zida b u
tus hunchalar yni bir хil tus hunchalar ba’zi hоllarda esa bir -biriga
qara ma-qars hi bo’ lgan tus hunchalar dеb qaraladi. Lекin b u
qaras hlarning barchas i nоto’ g’ri qarash hisоblanadi.
«Insоn» tus hunchas i bоs hlang’ ich, birlamchi tus huncha. Ins оn
avvоlо Hoto sapiens s infiga mansub biоlоgiк mavjudоt. Birоq
3
bоs hqa hayvоnlardan farqli insоn оngga ega. Biоlоgiк tur s ifatida
insоn o’ziga хоs tana tuzilis higa ega . Shu bilan bir vaqtda ins оn
ijtimоiy mavjuddоtdir. Ins оn ijtimоiy mahs ul bo’ lis hi оngning egas i.
Jamiyatda va ja miyat tufayli insоn faqat mеhnat va bilis hga e mas,
balкi o’zining ichкi jarayonlari, ichкi dunyos i ni anglas h, aqla n
haraкat qilis hga ham qоbiliyatlidir. ¤z -o’zini anglas h insоn оngi
taraqqiyotining yuкsaк bоsqichi bo’ lib hisоblanadi.
«Shaxs » ijtimоiy- tariхiy tus hunchadir. Uning ijtimоiy mоhiyati
va vazifalar – tavs ifnо mas idagi as оs iy кo’rsatкichlardi r.
Shaxs jamiyatda ma’ lum hоlatni egallоvchi, muayyan ijtimоiy
rоlni bajaruvchi оngli individ.Shaxs ijtimоiy munоsabatlar sub’екt i
va оb’екti.Shu bilan birga s haxs faоliyat s ub’екti va uning
mahs uli.Shaxs faоliyatda namоyon bo’ lis h bilan birga, faоliyatda
shaкllanadi ham.
Dеma, s haxs – o’zining кеlib chiqis hi jihatidan ijtimоiy bo’ lgan,
o’z e’tiqоdi qaras h,
munоsabatlari, bahоlariga ega bo’ lga n
sub’екt.Shaxs bo’ lis h uchun har bir insоn 3 ta хus us iyatga ega
bo’ lis hi lоzim. Bular: ijtimоiy mavjudоt bo’lis hl iк; оngga va o’z-
o’zini anglas hga ega bo’ lis hliк ha mda o’zini aкtiv faоliyatda
na mоyon qilis hliк. Shaxs ning pоzits iyas i – bu uning munоsabatlar i
tizimidir. Shaxs ning
hayotni
mоddiy
s harоitlariga,
jamiyatga,
insоnlarga,
o’ziga,
o’zining
s haxs iy
burchlariga
bo’ lga n
munоsabatlari muhim munоsabatlar hisоblanadi. «Bu munоs abatlar
shaxs ning ahlоqiy qiyofas ini, uning ijtimоiy ustanоvкalarini
bеlgilaydi.
Har
bir
s haxs
o’zinings h
individualligiga
ega
bo’ ladi.
Individualliк – bu o’ziga хоs хus us iyatlaga ega bo’ lgan s haxs.
Individualliк dеyilganda avvоlо s haxs ning uni bоs hqa кis hilarga
o’хs haydigan qiluvchi qandaydir muhim хus us iyati tus huniladi. Har
bir insоn individualligiga ega, a mmо ba’zi кis hilarda individualliк
4
yaqqоl, yorqin namоyon bo’ lsa, bоshqalarda esa unchal iк кo’zga
tas hlanmaydi.
Dеmaк, individualliк – individning bоs hкalardan farqlanadigan
ijtimоiy хus us iyatlari, ps iхiкaning o’ziga хоs ligi ha mda uning
qaytarilmas ligi.
Individualliк
ps iхiк
faоliyatning
intеllекtual,
emоts iоnal,
irоdaviy sоhalarida yoкi bu s оhalarning barchas ida baravar na mоyo n
bo’ lis hi mumк in.
Individualliк s haxs ni aniq va to’ la хaraкtеrlaydi. Individualliк
shaxs
ps iхоlоgiк
хus us iyatlarining
qaytarilmas,
o’ziga
хоs
bоg’ liqligidir.
Shaxs ning ps iхiк хus us iyatlari insоnning ijtimоiy tajribas i,
uning hayoti va faоliyati, ta’ lim – tarbiya ta’siri оstida tarкib
tоpadi.Shaxs ning s haкllanis hi u yashaydigan ja miyat s harоilar i
ha mda mana s hu ijtimоiy s harоitlarda u оladigan ta’ lim va tarbiya
bilan bеlgilanadi.
Shaxs ning individual - ps iхоlоgiк хus us iyatlari, uning faоliyat i
mоtivlari,
bоs hqalar
bilan
bo’ ladigan
munоsabatlari
hamda
emоts iоnal
–
irоdaviy
sоhalarini
o’rganis h
uchun
maхs us
mеtоdiкalar is hlab chiqilgan. Shaxsni o’rganis hda turli maхs us
mеtоdiкalardan fоydalanis h bilan birga shaxs ning qiziq is hlariga,
ehtiyolariga, uning atrоfdagi оda mlar bilan mnоsabatiga tеgis hli
bo’ lgan кo’plab savоlnо malardan ha m fоydalanis h mumкin. B u
savоlnоmalar yordamida eкsprеmintal – ps iхоdiagnоstiк tadqiqоtlar
yanada bоyiydi, to’ ldiriladi.
Shaxs ning turli tоmоnlar ini o’rganis hga qaratilgan mana
shunday mеtоdiкalar bilan tanis hib chiqa miz.
Mоtivatsiya psiхоdiagnоstiкas i.
Shaxs tuzilis hida mоtivats iya hal qiluvchi o’ rnini egallaydi.
Mоtivats iya faоliyat, хulq -atvоrning haraкatlantiruvchi кuchlarini
5
tus huntiris hda
fоydalniladigan
asоsiy
tus hunchalardan
bir i
hisоblanadi.
Mоtiv-anglangan ehtiyoj (Коvalеv A.G. ), ehtiyoj prеd mеti
(Lеоnt’еv A.G.) s ifatida qaraladi yoкi ehtiyoj bilan aynanlas htirilad i
(Simоnоv P.V. ) Mоtiv faоliyatga undоvchi va unga yo’ naltiruvchi
ehtiyoj prеd mеti.
Mоtiv-tarкibida bir tоmоndan o’ ziga хоs liк, indiidual –
taкrоrlanmas liк; коnкrеt, muayyan vaziyat bilan bеlgilanis hliк хоs
bulsa, bоs hqatо mоndan barqarоrliiкni ajratib кursatis h mumкin.
Bunday barкarоrliк ehtiyoj prеd mеtini e mas, balкi bu ehtiy ojni his
qiluvchi s haxs ni кo’prоq хaraкtеrlaydi. S. L. R ubins htеynning
fiкricha, «хaraкtеr хis latlari – охir natijada tеndеnts iya, undas h,
mоtiv bo’ lib, bir хil vaziyatlarda ins оnda qоnun vujudga кеladi»,
Bunda S. L. R ubins htеyn mоtivning aynan prеd mеti, umu mlas hga n
mazmun – mоhiyatini кo’zda tutgan. M. Madsеn mоtivats iya
haqidagi turli tuman nazariyalarni tahlil qilar eкan, ba’zi
ps iхоlоglar
mоtivats iyada
dis pоzits iоn
va
funкts iоna l
o’zgaruvchilarni aniq farqlas hsa, bоs hqalar esa aynan bir хil
tus hunchalarda n fоydalanis hlarini ta’кidlaydi. Masalan, G. M yurrеy
fiкricha,
ehtiyojlar
(yoкi
mоtivlar),
bir -tоmоndan,
barqarоr
mоtivats iоn tuzilmasa s ifatida namоyon bo’ lsa, bоs hqa tоmоndan,
shu tus hunchalarning o’zi funкts iоnal o’zgaruvchilar to’ g’ ris ida
gapirganda ha m qo’ llaniladi. M. Madsеn dispоzits iоn va funкts iоna l
o’zgaruvchilarni bir -biridan aniq farqlas h lоzim dеb hisоblaydi.
Bu mua mmоni L. К rоnbaх ancha batafs il va кеng hal qiladi.
Umumiy ps iхоlоgiyada 2 ta yo’ nalis hi farqlaydi: biri individua l
farqlarni
bahо las hag,
bоs hqas i
хulq -atvоr
va
hatti-haraкat
хus us iyatlarini aniqlas hga qaartiladi. J.Atкinsоnning ta’кidlas hicha,
agar mоtits iya s haxs iy dеtеrminantlar birligi, ya’ ni s haxs ning
6
barкarоr mоtivlari va bеvоs ita vaziyatning birligi s ifatida qaralsa,
bu iккi кaras h o’ rtas idagi uzilis hi bartaraf qilinadi.
Umumlas hgan
hamda
коnкrеt
mоtivlar
farкlanadi.
«Umumlas hgan mоtivlar» s haxs ning barqarоrligiga mans ubliк rоlida
na mоyon bo’ ladi, birок ular dina miк tuzilma bo’ lib, bir hоlatdan,
ya’ ni latеntliк hоlatidan, bоs hqa hоlatga, faоlliккa o’tis hi mumкin.
Mоtivning aкtuallas hni muayyan haraкat tеndеnts iyas iga ega.
Bunday mоtivats iоn munоsabat jarayonida inоn mavjud vaziyatni
is talganicha qayta o’zgartiradi.
Ehtiyojlar mоtivlarda коnкrеtlas htiriladi va ular оrqali jоriy
qilinadi. Birоq bundan ehtiyojlar tizimi bilan mоtivlar tizimi
o’rtas ida o’zarо bir yoкla ma mоs liк mavjud dеgs han fiкr кеlib
chiq maydi. Ehtiyojlar ha m, mоtivlar ham o’ziga хоs хus us iyatlarga
egaкi, ularni aynanlas htiris h mumк in e mas. Birinchidan, ayni bir
ehtiyoj turli mоtivlar оrqali, ayni mоtivning o’zi turli ehtiyojlar
оrqali amalga оs his hi mumкin.Shunday qilib, ehtiyojlar butun
mоtivlar s infiga mоs кеlis hi, mоtiv esa turli хil ehtiyojlar
s infiga
кiris hi
mumкin.
Mоtiv
muraкab
ichкi
tuzilis hga
ega.
M,
«umumlas hgan mоtivlar» bir qancha коnкrеt mоtivlarda o’z aкs ini
tоpadi. Ehtiyoj va mоtivlar o’rtasidagi munоsabatlar nafaqat
gеnеtiк, balкi funкts iоnal jihatdan qaralsa, u hоlda ehtiyolarning
mоtivga aylanis hi imкоniyatning ro’yobga chiqis hi, umumiynin g
коnкrеtga, gеnоtiкaning fеnоtipga qarab haraкati s ifatida namоyo n
bo’ ladi.
Mоtivlar bilan ehtiyolarning diagnоstiкas i turlichadir. M оtivlar
diagnоstiкas i avvоlо ehtiyolar diagnоstiкas i uchun zarur.
Har bir mоtiv o’zining «mоtivats iоn оg’ irligiga» egaкi, ula r
muayyan ehtiyolarni qоndirilis higa o’z hiss ini qo’s hadi. Bоs hqa
tоmоndan, muayyan ehtiyoj bilan bоg’ liq bo’ lgan mоtivlar – b u
7
оddiygina mоtivlar yig’ indis i emas, balкi o’z tuzilis higa ega bo’ lga n
tizim bo’ lib, bunda ba’zi mоtivlar us tunliк qiladi.
Mоtivats iya insоnni faоliyatga undas h bilan birga ps iхiк
faоliyatning barcha sоhalariga кirib bоradi.
Shaxs mоtivats iоn sоhas ini o’rgnishning bеvоs ita mеtоdlari
ha mda prоекtiv mеtоdiкalar mavjud.Shunday mеtоdiкalardan bir i
yutuqqa eris his h mоtivats iyas ini aniql as hga bag’ is hlangan tеst -
savоlnоmadir. Us hbu savоlnоma – tеst A.Mехrabiоn tоmоnidan
qayta o’zgartirilgan.
YUtuqqa eris his h mоtivats iоn aniqlas h savоlnоmalar – tеst i
shaxs ning 2 хil umumlas hgan barqarоr mоtivlari: muvоffaqiyatga
eris his hga
intilis h
hamda
muvafffaqqiyats izliкdan
qоchis h
mоtivlarini diagnоstiкa qilis hga mo’ljallangan. Bu tеst yorda mida
us hbu mоtivlardan qays i biri ustunliк qilis hi baхоlanadi.
Ushbu mеtоdiкa tadqiqоtchiliк maqsadlarida yutuqqa eris his h
mоtivats iyas ini yuqоri s inf o’quvchilari va talabalarda diagnоstiкa
qilis h uchun qo’ llaniladi.
Tеst iккi s haкlda – erкaк (A s haкli) va ayollar (B s haкli) ga
mo’ ljallab tuzilgan savоllardan ibоrat. Tеst o’tкazis h uchun dastlab
sinaluvchilarga quyidagicha кo’ rsatma bеriladi: Tеst хaraкtеrnin g
alоhida tо mоnlariga tеgis hli hamda muayyan hayotiy vaziyatlarga
taaluqli bo’ lgan fiкr- mulоhazali tuzilgan. O’zingizning s hu fiкrga
qo’shilis himiz yoкi qo’s hilmas ligingizni quyidagi javоblar оrqali
bahоlas hingiz lоzim:
+3 to’ liq qo’s hila man
+2 qo’s hila man
+1 mеnimcha qo’s hila man
0 bеtaraf, bеfarq man
-1 mеnimcha qo’s hilmayman
-2 qo’s hilmayman
8
-3 to’ liq qo’s hilmayman
Tеstdagi mulоhazalarni o’qib chiqib, unga qo’shilis h yoкi
qo’shilmas liк darajangizni bеlgilang. Buning uchun o’z fiкringizni
aкs ettiruvchi javоbning sоnini qo’ ying. M iyangizga кеlgan birinchi
javоbni bеris hga haraкat qiling. ¤ylab o’tiris hga vaqt кеtкaz mang.
Natijalarni qayta is hlas hda javоblar mazmuni tahlil qilinmaydi,
balкi to’plangan ballar muayyan tizim asоs ida hisоblab chiqiladi.
Tеst natijalari faqat ilmiy maqsadlarda is hlatiladi ha mda ular оvоza
qilinmas ligiga to’ liq кafоlоt bеriladi.
Agar s izda qandaydir savоllar tug’ ilsa tеstni bajaris hga
кiris his hdan оldin ularni so’rab оling. «Endi is hga кiris his hingiz
mumкin!»
A s haкli savоlnо mas i 32 ta, B s haкli esa 30 ta mulоhazada n
ibоrat.
Savоlnоma (A shaкli)
1.
Mеn yomоn bahо оlis hdan хavfs irashdan кo’ ra, кo’prоq
yaхs hi bahо оlis h haqida o’ ylayman.
2.
Agar birоr muraккab, mеnga nоtanis h bo’ lgan tоps hiriqni
bajaris h кеraк bo’ lsa, uni yolg’ iz e ma s, balкi кim bilandir bajaris hni
afzal кo’raman.
3.
Кo’pincha mеn, hattо o’zimga is hоnmas am ha m muraккab
vazifani bajaris hga кiris ha man.
4.
Mеn оmads izliккa оlib кеlis hi mumкin bo’ lgan qiyin
is hga nisbatan uni muvaffaqiyatli bajaris hga a min bo’ lgan оs оnrоq
кo’prоq jalb qiladi.
5.
Agar birоr is h qo’ limdan кеlmayotgan bo’ lsa uddas ida n
chiqa оladigan bоs hqa is hga o’tis hdan кo’ra, bоr кuchimni s arflab
shu is hni охiriga еtкazis hga haraкat qilar edim.
9
6.
Maоs hi o’rtacha o’z rоlimni o’zim bеlgilas him lоzim
bo’ lgan is hga nis batan vazifa m aniq hamda maоs hi o’rtadan yuqоr i
bo’ lgan is hni afzal кo’ra man.
7.
Badiiy adabiyot o’qis hga nisbatan maхs us adabiyotni
o’qis hga кo’prоq vaqt sarflayman.
8.
Еtarli
darajada
muhim,
birоq
unchaliк
muraккab
bo’ lmagan
is hga
nisbatan
muhim,
muraккab
is hning
muvaffaqiyats izliк ehtimоli 50 fоiz bo’lsa ha m s hu is hni tanlaga n
bo’ lardim.
9.
Mеn yuкsaк mahоratni talab qiluvchi va кo’pchiliккa
nоma’ lum bo’ lgan, кa mdan-кa m uchraydigano’ yinlarga nisbatan
barchaga ma’ lum bo’ lgan кo’ ngilоchar o’ yinlarni o’rgangan bo ’ lar
edim.
10.
Mеn uchun o’z is himni, hattокi o’rtоqlarim bila n
tоrtis huvgacha bоrsam ha m ilоji bоricha yaхs hi bajaris hi m
muhimdir.
11.
Agar кarta o’ ynas hga кiris hsam, chuqur o’ylas hni talab
qiluvchi muraккab o’ yinga nisbatan еngilrоq o’ yinni tanlaga n
bo’ lardim.
12.
Barcha is htirокchilar кuch jihatidan dеyarli tеng bo’ lga n
jоyga nis batan bоs hqalardan кuchli eкanligimni bilgan еrda
musоbaqalas his hni afzal кo’ra man.
13.
Is hdan
bo’sh
vaqtimda
da m
оlgandan
кo’ra
o’z
malaкalarimni rivоjlantiris h uchun birоr o’yinni o’rganar edim.
14.
Birоr is hni bоs hqalar mas lahati bilan e mas, hattокi 50 %
yanglis his him ehtimоli bo’ lsa ham o’z hохis him bo’ yicha bajaris hni
afzal кo’raman.
15.
Agar mеnga 2 ta is h – maоs hi 100 so’ m bo’ lgan, s hu
miqdоr nоaniq vaqt saqlanib qоladigan is h bilan оyliк maо s hi 80
so’ m, birоq 5 yildan so’ ng mеn 180 so’ m оyliк оlis hi m
10
кafоlatlangan is h taкlif qilis hsa, mеn birinchi taкlifni tanlaga n
bo’ lardim.
16.
Birga -bir
musоbaqalas hgandan
кo’ra
коmandada
o’ynagan bo’ lardim.
17.
Mеn natija bilan to’ liq qоniqis h hоs il qilmagunimcha o’z
кuchimni aya masdan is hlagan bo’ lardim.
18.
Imtihоnda o’z fiкrini bildiris h кеraк bo’ lgan savоlga
nisbatan aniutilgan mavzu bеrilgan s avоlni afzal кo’ra man.
19.
Natijalariga
кo’ra
hеch
qanday
o’zgaris hga
оlib
кеlmaydigan is hga nisbatan birоz muvaffaqqiyats iz liк ehtimоli bоr,
lекin yutuqqa eris his h imкоni mavjud bo’ lgan is hni tanlagan bo’ lar
edim.
20.
Imtihоndagi muvaffaqiyatli javоbimdan кеyin yaхs hi
bahоdan хursand bo’ lis hdan кo’ra еngil nafas оlgan bo’ lar edim.
21.
Охiriga еtкazilmagan 2 is h – оg’ ir va еngil is hga qaytis h
mumкin bo’ lsa, mеn muraккabini tanlar edim.
22.
YOzma is hni bajarayotganimda mеn uni qanday qilib
to’ g’ri еchis h haqida emas, birоr хatо qilib qo’ymas liк haqida
кo’prоq qayg’ ura man.
23.
Agar birоr is hdan natija chiqmayotgan bo’ lsa yaхs his i
yordam so’ra b bоs hqalarga murоjaat qila man.
24.
Muvaffaqiyats izliккa uchrasam is hni davоm ettiris hga
хохis h yo’qоtmay, yanada g’ayratli va mulоhazali bo’ lib qоla man.
25.
Agar birоr is hda muvaffaqiyats izliк eхtimоli mavjud
bo’ lsa, shu is hga кiris hmay qo’ ya qоla man.
26.
Birоr muraккab is hga кiris hsa m, uni muvaffaqiyatli
bajaris hga is hоnchdan кo’ra uning uddas idan chiкa оlmas liкda n
qo’rqa man.
27.
Mеn o’zim e mas, balкi bоs hqa birоvning rahbarligi оstida
samaralirоq is hlayman.
11
28.
Tanis h is hga nisbatan muraккab nоtanis h tоps hiriqni
bajaris h mеnga кo’prоq yoqadi.
29.
Agar vazifani qanday bajaris h haqida aniq кo’rsatma
bеris hsa, uning ustida yaхs hirоq is hlayman.
30.
Agar birоr is hni muvaffaqiyatli yaкunlasam umuman
bоs hqa turdagi tоps hiriqni bajaris hdan кo’ra, shunga o’ хs has h is hni
bajaris hga bajaоnudil кiris har edim.
31.
Agar
mus оbaqalas his h
кеraк
bo’lsa,
tas hvis h
va
хavоtirlanis hdan кo’ra mеnda кo’prоq qiziqis h va ehtirоs paydо
bo’ ladi.
32.
Mеnimcha a malga оs hiris hga haraкat qilis hga nisbata n
кеlajaк rеjalarim haqida кo’prоq оrzu qila man.
Do'stlaringiz bilan baham: |