O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

Eslab qoling!
Geosiyosat
— turli siyosiy jarayonlarning geografik sharoitga
bog‘liq holda rivojlanishini o‘rganadigan fan. Geosiyosat tushun-
chasini fanga birinchi bo‘lib, 1916-yilda shvetsiyalik olim Rudolf
Chellen kiritgan.
Bilimingizni sinab ko‘ring:
1. Geosiyosat fanini o‘rganish uchun yana qanday fanlar bo‘yicha bilim-
lar bo‘lishi taqozo etiladi?
2. Qanday omillar geosiyosiy omillar bo‘lib hisoblanadi?
3. Geosiyosat fanining asosiy vazifasi nimadan iborat?
4. Qaysi olim «geosiyosat» tushunchasini qachon fanga olib kirgan?
42-§. GEOSIYOSIY BOSQICHLAR
Insoniyat tarixini geosiyosiy nuqtayi nazardan geosiyosiy bos-
qichlarning yoki ma’lum bir kuchlarning navbatma-navbat alma-
shinib kelishi sifatida qarash mumkin. har bir geosiyosiy bosqich
kuchlar muvozanatiga, ta’sir doirasiga va chegaralariga ega bo‘ladi.
Geosiyosiy bosqichlarning rivojlanish jarayonida 
Vena bosqichi
o‘ziga xos o‘rin egallaydi. Bu bosqich Vena kongressining (1814—
1815) tuzilishi bilan xarakterlanadi. Buning asosi sifatida geografik
hududni nazoratda tutish tamoyili olingan.
Bu bosqichda jahon kuchlari markazi sifatida Rossiya va
Avstriya—Vengriya imperiyasi, Britaniya kolonial imperiyasi
(imperiya sifatida 1876-yilda e’tirof etilgan bo‘lsa ham), Germa-
niya imperiyasi (1871-yildan), XIX asrning o‘rtalaridan jahon
118
!
?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kuchlari markazi sifatida Fransiya (qonuniy jihatdan respublika
hisoblanar edi) o‘zini namoyon eta boshladi. 1877-yildan boshlab
Turkiya sultoni «Usmonli turklar imperatori» maqomini qabul
qildi.
Bu bosqichda yirik geosiyosiy markazlarning harbiy, siyosiy va
boshqa ko‘rinishdagi nizolari, goh bir markazning rivojlanishi
(AQSh, Germaniya) yoki, aksincha, parchalanishi, yo ta’sir doira-
sining pasayishi (Rossiya, Ispaniya) kuzatiladi.
Bu bosqichdagi eng yirik voqealardan biri ikkita yirik ittifoq-
ning shakllanishi hisoblanadi. Birinchi ittifoq «Uchlik ittifoqi»
hisoblanib, unga Germaniya, Avstriya — Vengriya va Italiya kir-
gan edi. Ikkinchi ittifoq Antanta hisoblanib, unga Fransiya, Ang-
liya va Rossiya davlatlari birlashgan edi.
«Uchlik ittifoqi»ning Birinchi jahon urushida (1914—1918)
parchalanib ketishi