pastki kovak venasi o'tadi. Bezning dumi tanasining bevosita davomi
bo'lib, asta-sekin ingichkalashadi va taloq davrozasigacha boradi. M e’da
osti bezi qorin pardadan tashqarida (ekstraperitoneal) yotadi.
M e’da osti bezi hazm sistemasidagi a’zolar kabi murakkab tuzilgan,
k o 'p katakli b o 'lib , ishlab chiqaradigan m ahsuloti jihatidan aralash
bezlarga kiradi. Bezning ekzokrin qismi shirasi — ferm entlar ishqoriy
reaksiyaga ega bo'lgan rangsiz suyuqlikdir. Shira chiqaruv y o 'li
orqali
o 'n ikki barmoq ichakning pastga yo'naluvchi qismiga quyiladi va oqsil,
y og' hamda uglevodlami parchalovchi fermentlardan tarkib topgan m e’da
osti bezi shirasi ovqat yeyila boshlagandan so'ng
2
— 4 minut o'tgach
ajralib chiqa boshlaydi. Uning ichki sekretsiya gormonlari — insulin va
glukogen m e’da osti bezining tana va dum bo'laklari tarkibidagi m ax
sus hujayralar (orolchalar)ga ajralib, qonga shimiladi. Insulin qon tarki
bidagi glukozani jigarda glukogenga aylantirib, organizmda qand miqdo-
rini bir m e’yorda saqlaydi. Insulin ishlab chiqarilishining kamayishi qand
(diabet) kasalligiga sabab bo'ladi. Bu kasallik, asosan,
insulin gormoni-
ning yetishmasligi natijasida glukozaning glukogenga aylanish jarayoni
buzilganda, organizmning uglevodlarni qabul qilish, sarflash xususiyati
izdan chiqqanda yog' va oqsillardan ko'plab uglevodlar hosil bo'lishi
tufayli ro'y beradi.
Diabetda qonda qand miqdori oshib, giperglikemiya kuzatiladi. Normal
holatda odamning
1
/ qonida o'rtacha 0,18— 1,2 g qand yoki 80— 120
mg (4,5— 6,5 mmol/1 glukoza) bo'ladi.
Bunday paytda buyrak qandni
siydikka chiqarmasdan, ushlab qoladi. Diabet kasalligida esa qand miqdori
1 / qonda
8
— 10 (
8
— 10 mmol/1) g gacha ko'payadi. Kasallikda buyrak
glukozani saqlab qola olmay siydik bilan tashqariga chiqarib yuboradi.
D iabet kasalligida qand bilan siydik ham k o 'p ajraladi (poliuriya).
Organizm suvsizlanadi. Shuning uchun qand kasalligida kuchli chanqov
seziladi.
Surunkali va chuqur diabet kasalligida uglevodlar almashinuvidan ta
shqari parchalanish jarayoni ham buziladi. Y og' oxirigacha parchalan-
masligi tufayli asitosirka va P- oksimoy kislotalar ajralib, qonda to'planib,
siydik bilan tashqariga chiqadi. Bunday moddalarning qonda to'planishi
organizmni zaharlay boshlaydi. Natijada
odamning nafas olishi buzilib,
nerv sistemasi faoliyati ham sezilarli darajada pasayadi, bemor hushdan
ketadi. Bunga diabet komasi deyilib, ba’zan o'lim bilan tugaydi.
O g 'ir darajali diabet kasalligida qonda yog' va lipoid hamda xoleste-
rin moddalari haddan tashqari ko'payadi (diabetlipemiya). Diabet kasalligiga
duchor bo'lganlarga insulin ijobiy ta’sir qiladi. Qondagi qand va boshqa
moddalar
miqdori kamayib, siydik bilan chiqishi to'xtaydi. Ammo insu-
linning organizmga ta’siri qisqa muddatli bo'lganidan tez-tez ukol qilish
tavsiya etiladi.
Jigar
(1 10-rasm) qorin bo'shlig'ining yuqori qismida joylashib, tepa
yuzasi diafragmaga tegib turadi. Jigam ing k o 'p qismi o 'n g qovurg'a osti
sohasida, oz qismi esa chap qovurg'a osti sohasida joylashgan. Jigar
oganizmdagi hazm bezlarining eng kattasi bo'lib, og'irligi 1500— 2200 g
gacha boradi. Normal holatdagi jigam ing pastki qirg'o g'i qovurg'a ravog'i-
dan tashqari chiqmaydi. Jigam ing pastki yuzasi bir oz orqaga qaragan
bo'lib, unda parallel yotgan chap va o'ng sagittal chuqur egatlar hamda
u lar o 'r ta s id a k o 'n
dalang joylashgan egat
la r b o r.
Bu e g a tla r
jigam ing pastki yuza-
sini o 'ng va chap kvad-
r a ts im o n
h a m d a
dumsimon bo'laklarga
ajratadi. O 'ng sagittal
egatning oldingi qismi
da o 't p u fa g i, orq a
q is m id a e s a p a s tk i
kovak vena joylashgan.
Chap
sagittal egatning
old qismida (kindik ve-
nasining q o ld ig 'i) ji-
g a r n in g
d u m a lo q
boylami, orqa qismida
esa (embrion davridagi
vena tomirlari qoldig'i)
vena boylami joylash
gan. K o'ndalang egat
jigar darvozasi hisob
lanib, undan jigam ing darvoza venasi, jigar arteriyasi, o 't y o 'li, limfa
tomirlari
va nervlar o'tadi. Jigaming pastki yuzasi m e’daga, y o 'g 'o n
ichakning o 'n g burilish qismiga, ko'ndalang
chambar ichakka, o 'n g buy
rak, buyrak usti beziga tegib turadi. O 'tkir qirra jigam ing pastki yuzasini
yuqori yuzasidan ajratib turadi. Jigaming orqa yuzasida qizilo'ngach izi
uchraydi. Jigam ing yuqori chegarasi diafragma gumbazining pastki yuza
siga, y a’ni IV qovurg'a ravog'iga to 'g 'ri keladi, so'ng chap tomonda
yuqoriga ko'tarilib, VII— VIII qovurg'alarning tog'aylari birikkan joyga
yetadi. Jigam ing orqa tomonidan boshqa hamma tomoni (uch tomonla
ma) qorin parda bilan o'ralgan. Qorin parda jigam ing qo'shni a ’zolariga
boylamlar hosil qilib o'tadi. Jumladan, qorin pardaning jigardan o'n ikki
barmoq ichakka o'tishida jigar-o'n ikki barmoq ichak boylami, jigar bilan
11 12
13
14
15
3
2 1
19
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
