Chunki ulaming diametrlari haddan tashqari kichkina (3— 35 mkm) bo'lgani
uchun sistola vaqtida chiqqan qonning ham m asi ham arteriola va
kapillarlardan o'tib ulgurmaydi. Binobarin, bosimning yuqori yoki past
bo'lishi yurakning sistola kuchi bilan arteriya, arteriola va kapillarlarning
qarshilik kuchiga bog'liq. Yurak nechog'lik kuch bilan qisqarsa-yu, arte
riola va kapillarlar torayib, qonning hammasi o'tib ulgurmasa, unda qon
bosimi ko'tariladi. Odam tinch holatda bo'lganda qonning bir qismi jigar,
taloq va terida (qon depolarida) saqlanadi. Jismoniy mehnat qilgan vaqt
da depodan qon chiqib, qon aylanish doirasida qon miqdori ko'payadi.
Qon bosimi ko'tarilib, muskullaming qon bilan ta’minlanishi kuchayadi.
Odam darmonsizlanganda (ich ketganda yoki qattiq terlaganda) qonning
yopishqoqligi ko'payadi, harakati esa pasayadi. Bu vaqtda yurakning ishi
kuchayib, qon bosimi ko'tariladi. Sistola vaqtida yurakdan qon arteriyaga
chiqib, ulaming devorlarini cho'zib, kengayishiga olib keladi. Diastola
vaqtida esa kengaygan katta arteriya tomirlari torayib, qonga qarshilik
ko'rsatadi, shu boisdan diastola vaqtida qon oqishi to'xtam aydi. Ammo
qon bosimi arteriyada sistola va diastola vaqtida o'zgarib turadi. Shuning
uchun sistola vaqtidagi yuqori bosimga maksimal yoki sistolik bosim,
diastola vaqtidagi pasaygan bosim minimal yoki diastolik bosim deyiladi.
O 'rta yoshli odamlarda maksimal bosim 110— 120 mm yoki 130 mm
bo'lsa, minimal bosim 70— 80 mm, ba’zida 85—90 mm bo'ladi. Maksi
mal bosim bilan minimal bosim oralig'idagi farq ko'pincha 30— 40 mm
ga teng. Turli sabablarga ko'ra (buyrak kasalligi, qon tomirlarning sklerotik
o'zgarishi, keksalik va b.q.) qonning maksimal bosimi 130 mm va undan
oshsa, unga gipertoniya (qon bosimining oshishi), 100 mm dan kamaysa,
gipotoniya deyiladi. Arteriya qon tomirlari yurakdan uzoqlashgan va ular
diam etri toraygan sari qon bosimi ham o 'zg arib boradi. Jum ladan,
arteriyalarda bosim 110— 120 mm
ga teng bo'lsa, arteriolalarda 60—
70 mm ga, kapillarlarda 30 mm
ga, venalarda esa 15 mm ga teng.
Q o 'l-o y o q v e n a la rid a
bo sim
(simob ustuni bo'yicha) 5— 8 mm
bo'lsa, yurak yaqinidagi venalar
da undan ham past. Arteriya bosi
mi k o 'p in c h a m axsus o 'lc h o v
( R iv a - R o c h c h i
a s b o b i)
—
sfigmomanometr yordamida aniq
lanadi. Buning uchun qon bosimini
o 'lch ash asbobining (172-rasm )
serbar rezina manjeti bilan bilak
b o 'g 'im in in g yuqorisidan o 'rab ,
so'ngra rezina balloncha orqali (uni
Download
Do'stlaringiz bilan baham: