O’rta asrlar Yevropa madaniyati

Aim.uz

O’rta asrlar Yevropa madaniyati

V1-VII yagrlnrlagi madaniyat. Asta-sekin tavom etayotgan inkiroz jarayonini varnarlir istilolari butushpy x.alokatga aylantiradi. Asrlar davomida yarashnshn kulyozmalar va sin’at yodgorliklari yonginlarda yu qol ad i. Galliyala madaniy inkiro) franklar istilosidan boshlansa, Italiyada Atilla urushlari va langobardlar bos kin i paytida namoyon b^ladp. Kuldor yudagonlardan ma’rifaishlari yo xalok bo’lgan yoki Vicham niHi i. u rta trlarda ma’lum antik an’analar saklanib qolgan yagona mamlakntsh kochishadi.

Madaniyagning nochor axvolga tushib qolishining asosiy sabablari taloichilik yoki varvarlarnikg istilosi zmasdi. Boskinchilar Rim imiyeratorlari davritsa boshlangan iqtisodiy-siyosiy alokalar nnkirochiii nichoyasiga keltiradi, xolos. Xujalikning naturallashishi madaniy extiyojlarga talabni pasaytirib yuboradi. Impyeriya lavrida gavjum shaharlar bushab, ular kup bo’lsa xarbiy-ma’muriy markaz sifatida qol ad i. qishloq hayotining suzsiz xukmronligi paytida, shaharlar bilan bevosita bog’liq madaniyat xdkida suz yuritishning uzi nourin tuyuladi. Yangi sharoitda antik ruxning qolgan - kutgani ham tez yuqola boradi. V asrda gall ruxoniylaridan biri. “Men ilm-faining ulimiga bagishlangan marsiya yozishga tayyorman.... Grammatika deyarli varvarcha, dialektikadan kilich yalongochlab jangga otlangan amazonkalar singari kurkishadi: musika. geometriya va arifmetikadan uchta furiya (alvasti) dan jirkangaiday yuz ugirishatsi. falsafani kandaydir daxshatli xayvon dsb tasavvur qilishadi” - deb yozgan edi. VI asrda yashagan shoir Fortunat, lotin adabiyoti, an’analariga taklid kilsada, frank qirollari saroyida antika xisoblangan, varvarlariing 33 xarfdan iborat, 33 katorli she’r yozib, xayratga solganini ta’kidlaydi. Uz davrining eng mashxur yozuvchilardan biri episkop Grigoriy Tursk o’zining savodxonligidan shikoyat kilar ekan grammatika koidalarini chalkashtirib yozib uz uslubini “palestrda raksga tushgan ulkan xukizga” kiyoslagan. Gotlar tanikdi faylasuf Boetsiyni katl etishsa, Kassiodor monastirda vafot etadi. Ular Rimnikg bilimdon zodagonlari sunggi vakillari bo’lib, yozib qoldirgan tarjimalari, asarlari keyinchalik o’rta asrlar ilmiy bilimlariga asos vazifasini utaydi. Natijada, davrlar utib oddiy savodxonlik ham kamyob narsaga aylayaadi. Varvarlar xukmronligi urnatilgan dastlabki paytlarda madaniyatning barcha soxalari kyeraksizdek tuyulgan. Ba’zida qirollar savodsiz bo’lib, imzo kuyishni bilmasalar, ruxoniylar diniy matnlarni tushuimagan xollar ham uchrab turgan.

Xristian chsrnoni na mntik madaniyat. Antik madaniyatning inkirozi uning sushgi nnmisharini umidsizlantirib, ularni uzlariga xristianliklan tayanch izlashga undaydi, Xukukshunos Tyertulianning: “Xudoning firzaldi uldirildi, bu vokea kanchalik xaki kat bo’lsa, shunchalik noUriidir. Dafn etilgan, tirilgirilgan - bu vokea amalda bo’lishi mumkin >mas” deb yozgan edi. Ammo xristian cherkovi Tyertulian singari ilm axlini inkor etishi mumkin emasdi. Buni cherkovning zaifli. i ram sh deb xisoblashlari mumkin edi. Chyerkov boyib borishi davomidp, ushking avvalgi demokratii xususiyatlarini yukogib, kudratli kuchga aylanadi. Xristianlik uz takdirini xalokatga uchrayotgan Rimdan ajratib, varvar qirolliklarining rasmiy cherkoviga aylanadi. Umumiy inkirozdan chikishga intilgan katolik cherkovi, ilk o’rta asrlardayok yagona markazlashgan tashkilot sifatvda yuksak mavkega yerishib, uning goyalari yangi jamiyat mafkurasiga bo’ladi. Natijada, huquq va axlok, ilm va san’at fakag diniy tusda namoyon bo’ladi. Xristianlik xech shubxasiz antik jtsmii I bagridan etishib chiqqan hamda u^ziD^a uning madaniyati xususiyatlarini mujassam eztan. Bu vaziyat ruxoniylarga maorifni $z kullarsh a olish imkonini beradi. Katolik cherkovi diniy xizmat va ma’muriyat, dindorlarga taeir kursatish, maiaviy hayotni nazorat etish uchun Rim madaniyatiniig ijobiy jihatlarini u zlapggirishi zaruredi.